Abstract:
از جمله عناصری که مجتهد باید آن را در فرآیند اجتهاد لحاظ کند، عرف و سیره عقلا است. میزان تاثیر عرف و سیره عقلا در استنباط احکام به چه میزانی است؟ تبیین این مهم ما را از نگاه افراطی یا تفریطی به این دو عنصر حفظ می کند. این دو عنصر از منابع مجتهد نیستند؛ اما مرجع هستند. عرف در تشخیص مفاهیم مرجع است؛ همچنین موضوعات شرعی ای که از جانب شارع حدود آن تعیین نشده بر عهده عرف است و در تطبیق آن تسامحات عرفی مجال دارد. محقق نایینی ارتکازات عرفی را همواره در نظر دارند و یکی از تمایزات ایشان در بحث عرف نسبت به دیگران؛ یکی دانستن عرف با سیره عقلا است.سیره عقلا استمرار یک عمل نزد عقلاست، قطع نظر از اینکه مربوط به یک ملت یا دین باشد. منشا سیره عقلا اجبار سلطان یا امر نبی یا فطرت پاک مردم است. سیره عقلا فی نفسه حجیت ندارد و به امضاء شارع نیاز دارد. محقق نایینی بر خلاف برخی معتقدند برای کشف امضا شارع نیازی به تصریح او نیست، اگر بنای عقلا تا زمان شارع استمرار داشته باشد و امکان ردع باشد، عدم ردع شارع به معنای امضا است.
Machine summary:
جمله اي که ويرايشگر اعمال کردند با آنچه مدنظر حقير است متفاوت است ايشان مي گويد: افزون بر عرف ، سيره عقلا نيز در اجتهاد به عقل استناد مي شود در حالي که منظور بنده اين است افزون بر عرف ، سيره عقلا نيز در اجتهاد مورد استناد قرار مي گيرد، چون يکي از منابع در فرآيند اجتهاد سيره عقلا است که نياز به تاييد شارع دارد و تأييد سيره عقلا به صورت مطلق نيست .
اتفاق نظر در يک مسأله ، يا ناشي از فهم مشترک است ، مانند اخذ به ظواهر الفاظ که فرقي بين عقلا و مجانين و مردان و زنان نيست که از آن تعبير به عرف مي شود يا ناشي از 92 دين است نه فهم يا عقلاني بودن که از آن تعبير به سيره مي شود، مانند جواز بيع معاطاتي که از استمرار آن تا زمان شارع و عدم ردع او امضاء شارع را کشف مي کنيم .
حجيت ظن اگر به سبب سيره عقلا باشد، شارع نيز آن را امضا نموده است و آياتي که از عمل به غير علم نهي کرده ، نميتواند مانع حجيت ظن باشد.
اما در موضوعي مانند گندم در زکات که حکم شرعي به آن تعلق گرفته و از جانب شارع براي صدق عنوان گندم ، معياري گفته نشده و با توجه به اين که خطاب شارع ناظر به عرف است ، تسامح عرفي قابل قبول است و در تطبيق آن نبايد دقت هاي عقلي را در نظر گرفت .
(طباطبايي، ج ٢، ص ٢٠٦) در اين صورت براي حجيت ، به امضاي شارع نيازي نيست ، اما بناي عقلا لزوما از روي عقل نيست و امکان اشتباه در آن وجود دارد.