Abstract:
ادبیات آئینه فرهنگ و تمدن ملتها است. با مراجعه به آن میتوان به عادات و رفتارهای اجتماعی مرسوم در جامعه پی برد. با توجه به شکوفایی بازی چوگان در دورهی صفوی، احتمالا بازتاب آن در ادبیات این دوره قابل مشاهده است. پژوهش حاضر در پی شناسایی پدیدههای اجتماعی از طریق رابطهی ادبیات و جامعه است. هدف از این پژوهش بررسی بازتاب بازی چوگان دراشعار دو تن از شاعران عصر صفوی، اهلی شیرازی و وحشی بافقی، است. تحقیق حاضر به روش تحلیلی- توصیفی است که با بررسی کلیات اهلی شیرازی و دیوان وحشی بافقی، ابیات موردنظر استخراج و دستهبندی گردید.
نتایج نشان داد: شاعران از واژههای گوی و چوگان برای بیان مفاهیم و مقاصد مختلفی؛ مانند مدح و بیان احساسات مذهبی، تعلیم، تغزل و توصیف پدیدهها سود بردهاند. اهلی شیرازی 73 مرتبه از واژههای گوی و چوگان و وحشی بافقی نیز 43 مرتبه از این واژهها استفاده کردهاند. بیشترین فراوانی واژه چوگان در اشعار اهلی با 23 تکرار و واژه گوی با 28 تکرار در مفهوم تغزلی است و در اشعار وحشی واژهی گوی با 10 مرتبه فراوانی در مفهوم مدح بیشترین تکرار را دارد.
بازی چوگان در دوره مورد بررسی بسیار موردتوجه بوده و رونق فراوان داشته است تا جاییکه به عنوان یک رویداد اجتماعی، عامه مردم برای تماشای آن در میدانهای بزرگ شهر حضور مییافتند. اما براساس یافتههای پژوهش، این دو شاعر به بازی چوگان به عنوان یک پدیدهی اجتماعی توجه نکردهاند، به شیوه بازی، قوانین رایج و اصول آن اشارهای ندارند.
Machine summary:
واژگان کلیدی: شاعران دوره صفویه، اشعار اهلی شیرازی و وحشی بافقی، بازی چوگان مقدمه ادبیات هر زبان حامل فرهنگ گویشوران آن زبان است و فرهنگ هر کشور، مهمترین مؤلفهی هویت ملی آن کشور به شمار میآید.
پژوهش حاضر سعی دارد تا به بررسی نقش و تأثیر بازی چوگان به عنوان یکی از قدیمیترین ورزشهای گروهی و میدانی که نمادی از فرهنگ و هویت ایرانی است، در اشعار اهلی شیرازی و وحشی بافقی بپردازد.
از این رو شایسته است بازتاب عناصر چوگان دراشعار دو تن از شاعران عصر صفوی به نامهای اهلی شیرازی و وحشی بافقی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد تا نقاط مشترک شعر و ادبیات با بازی چوگان تحلیل و شناختی واقعی از اثرگذاری این بازی در ادبیات آن دوره به دست آید.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} با توجه به یافتههای پژوهش، کاربرد واژههای«گوی، چوگان و طبطاب» در اشعار اهلی شیرازی و وحشی بافقی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: الف) استفاده از این واژهها برای بیان مفاهیم و مقاصد مختلفی؛ مانند تغزل، توصیف پدیدههای طبیعی، تعلیم، دعا، مدح و بیان احساسات مذهبی.
به توصیف این تأثیرات میپردازد (نبیلو، 1388: 198): {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (اهلی شیرازی، 1344: 469) الف-3) تغزلی در ادبیات فارسی از دیرباز به کارگیری تعابیر و اصطلاحات بازی چوگان، برای بیان مفاهیم عاشقانه در میان شاعران مرسوم بوده است و گاه شاعران از تعبیرات این بازی برای بازگویی مناسبات بین عاشق و معشوق بهره بردهاند (شیرزاد مرکاوی و مولادوست، 1398: 37).