Abstract:
سعدی شیرازی و خواجوی کرمانی از شاعران برجسته و صاحب سبک غزل فارسی هستند. «غزل» یکی از انواع مهم و مورد توجه شعر فارسی است. معنی لغوی آن سخن گفتن عاشقانه است. شعر عاشقانه بر سه محور اساسی عشق، عاشق و معشوق استوار است و در این میان معشوق محوری ترین شخصیت شعر عاشقانه میباشد به طوری که حضور پررنگ او را در هر دورهای از شعر فارسی میتوان مشاهده کرد. سعدی با کلام روان و شیرینش غزل عاشقانه را به اوج رساند به گونهای که هیچ شاعری نمیتواند به مقام او نزدیک شود. خواجه نیز از شاعران برجستهای است که غزل عاشقانه – عارفانه رادر هم میآمیزد تا جایی که غزل او سرمشق حافظ نکته سنج واقع میشود. در این پژوهشها با به کارگیری شیوهی توصیفی تحلیلی، خصوصیات معشوق در غزلیات سعدی و خواجو در قالب توصیف زیباییهای ظاهری و ویژگیهای رفتاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در پایان بسامد این ویژگیها با ارائه نمودار نشان داده شده است. نتیجهی پژوهش نشان از آن دارد که در غزلهای سعدی و خواجو هم به جنبههای ظاهری و هم به جنبههای رفتاری معشوق توجه شده است. وجوه تشابه آن ها، بسیار و وجوه تفاوت کم و اندک است.
Machine summary:
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سعدی، 405:1375) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (خواجو، 17:1370) سعدی و خواجو ابروی معشوق را مستقیم و غیر مستقیم به محراب مانند کردهاند که این تشبیه را نمونهای از تشبیهات مذهبی(تشبیهاتی که با تلمیحات دینی، قرآنی توام هستند) میتوان برشمرد.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سعدی، 638:1375) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (خواجو، 275:1370) گاه درشتی چشم معشوق باعث تحیر سعدی و خواجو شده به گونهای که برای تشبیه چشم از آهو که چشمان زیبا، خوش حالت دارد بهره برده و چشم معشوق را تصویر نمودهاند.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سعدی، 509:1375) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (خواجو، 60:1370) خواجو خط عذار را به جهت سبزی به پر طوطی، نبات، زمرّد و خضر مانند کرده در حالی که در غزلیات سعدی نمونهای از این تشبیهات دیده نمی شود.
البته در غزل سعدی نیز معنای عرفانی زلف همواره مد نظر شاعر بوده است: مانند این بیت مشهور سعدی: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سعدی، 1375: 420) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (خواجو، 1370: 426) یکی از ویژگیهای زلف معشوق خوشبویی و عطرآگینی آن است که باعث بی قراری و دلربایی معشوق میشود و دلها به سوی یار و زلف او جذب میشود.
(سعدی، 1375: 445) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (خواجو، 1370: 393) یکی دیگر از ویژگیهای زلف معشوق در غزلیات دو شاعر رنگ سیاه آن است که به جهت سیاهی و تیرگی به شب (شام)، «هندو»، «ظلمت» تشبیه کردهاند که خواجو از لشکر حبشی و کفر و زاغ نیز بهره برده و زلف سیاه معشوق را توصیف کرده است.