Abstract:
آیین ایزدی «ور» نزد ایرانیان باستان نمادی از داوری ایزدی تلقی میشد و در بسیاری از متون کهن و ادیان غیر ایرانی و سامی نیز به چشم میخورد. رایجترین شکل این آیین با دخالت عناصر طبیعی مانند آب، آتش، آب گوگردآلود، روغن جوشان به دو صورت وَر گرم و وَر سرد صورت میگرفته است. این عناصر مصادیقی از ابزارهای ایزدان تلقی میشدند و به نوعی ملاک و اعتباری برای تشخیص حق از باطل در محاکمههای پیچیده بودند که در آن عقل راهگشا نبود. اجرای چنین آزمایشهای سختی همواره پرسشهایی را برای پژوهشگران مطرح کرده است، اینکه آزمایش ایزدی نزد افکار عمومی چه جایگاهی داشته است و تا چه حد میتوانست پاسخگوی نیاز مردم به اجرای عدالت باشد؟ و چرا باید تن به این آزمایشها میدادند؟ آیا آیین ور امروزه به طور کلی منسوخ شده است؟ اگر نه به چه شکلی باقی مانده است؟ این ابهامها نیازمند بررسی عمیقتری از این آیین است. آیین ور به مرور زمان، صورت عملی خود را از دست داد و امروزه صورت لفظی آن به صورت سوگند خوردن باقی مانده است.
“Var” divine ritual was regarded by the ancient Iranians as a symbol of divine judgment. It is also found in many ancient texts and some none-Iranian and sami religions. The most common way of this ritual was through the interference of natural elements such as water, fire, sulfurated water, boiling oil in both hot and cold forms. These elements were considering as example of the tools of the gods. They have been a criterion for recognizing the right from wrong in complex trials where reason wasn't useful. Performing such a difficult ritual has always raised questions for researchers, for example: How was the place of this divine ritual in public opinion? Why should people accept and do such a ritual? How successful has been this ritual to administrate justice? Is “Var” completely outdated today? If not what is left? These ambiguities require a deeper examination of this ritual. The ritual has lost its practical form during the time and today it is remained in oath.
Machine summary:
آيا آزمايش ايزدي ور نوعي داوري الهي بوده است ؟ آيا در داوريهاي پيچيده از آن استفاده ميشده است ؟ آيا ور کردن بهترين روش براي راستيآزمايي در جوامع باستاني بوده است و تا چه حد مورد اطمينان عامه مردم بوده است ؟ چرا بايد تن به اين آزمايش ها داد؟ آيا جوامع باستاني به دليل نداشتن قوانين مدني و همچنين نفوذ روحانيون تن به چنين آزمايشي ميدادند؟ آيا در جوامع امروزي هنوز آثار اين آيين کهن به چشم ميخورد و همچنان باقي مانده است ؟ اگر آري، به چه شکلي باقي مانده است ؟ اين مقاله با هدف پاسخ دادن به سوالات فوق و روشن شدن جايگاه آزمايش ديني ور در ايران باستان، همچنين بررسي تأثير دين ، اسطوره و سنت در اجراي آزمايش ور فراهم شده است با اين پنداشت که آزمايش ايزدي ور نوعي داوري الهي بوده است و اين آزمايش فقط در داوريهاي پيچيده و داوريهايي که در آن منطق و خرد راه نداشت مورد استفاده قرار ميگرفته است .
در ايران باستان با توجه به شرايط و موقعيت روز از وسايلي استفاده ميکردند که در زير به برخي از آنها اشاره ميشود: باز پرسي از شخص متهم و ديگران سوگند خوردن ور گرم و ور سرد، آزمايش قضايي يا ور نيرنگ نيز از شيوههاي داوري و از تأسيسات دادگستري در ونديداد است که در ميان اقوام و ملل ديگر نيز در عهد قديم معمول بوده و به موجب آن قاضي و دادرس 1 Dᾱtik Nask 2 Sakatum Nask که در اوستا داتو١ ناميده ميشد، هنگامي که در احقاق حق مردد ميشد يا در جرايم بزرگ مردد بود مهلتي براي گناهکار قائل ميشد و قضاوت و احقاق حق را به عهده اهورامزدا يا رشن راست ، خداي قانون و عدالت محول مينمود.