Abstract:
اندیشههای اجتماعی ابن خلدون توجه صاحبنظران بسیاری را به خود جلب کرده است.برداشتهای صورت گرفته از آرای ابن خلدون متفاوت و بعضا متناقض است. برخی پژوهشگران،رویکرد ابن خلدون در طرح موضوعات اجتماعی و پایهگذاری علم عمران را ناشی از گسست وی از منظومه فکری اسلامی میدانند.گروهی دیگر، تأملات اجتماعی وی را برخاسهت از مبانی معرفت دینی او میدانند.عدهای نیز در این میان،علل ظهور و افول تمدن اسلامی،ویژگیهای شخصیتی و گستردگی مطالعات وی را از دغدغههای تعیینکننده در رویکرد ابن خلدون به طرح موضوعات اجتماعی و تأسیس علم عمران میدانند. هدف مقاله توصیفی تحلیلی حاضر،که با استفاده از روش تحقیق کتابخانهای انجام گرفته،بررسی نظری دلالتهای معرفتشناختی اندیشههای اجتماعی ابن خلدون است.پرسش اصلی مقاله این است که اندیشههای اجتماعی وی چه نسبتی با مبانی معرفتی دینی او دارد.یافتههای نظری نشان میدهد که اندیشههای اجتماعی ابن خلدون و بنیان نهادن علم عمران،تحت تأثیر نگرشهای اسلامی او بوده است.
The sociological thought of Ibn Khaladūn has attracted many of the thinkers، the interpretations which have been drawn out from the views of Ibn Khaladūn are different، some of them are contradictories as well، some researchers affirm that the method of Ibn Khaladūn in his presenting the sociological subjects and founding the science of civilization are based upon his severance in regard to the system of Islāmic thought، some others have acknowledged his social reflections to be based upon religious knowledge، in addition some other moderate thinkers acknowledge that the causes of the rise and the fall of the Islāmic civilization، his personal characters and his wide researches are of the motives of the apprehension of Ibn Khaladūn which are determined in his method in the presentation of sociological subjects and the foundation of science of civilization.
The objective of this descriptive and analytical article is to study the epistemological denotation of the sociological thoughts of Ibn Khaladūn theoretically. The principal question of the article is: "What are the relations between his social thoughts and the bases of his knowledge?" The findings show that the sociological thoughts of Ibn Khaladūn and the foundation of science of civilization were based upon the effect of his Islāmic views.
Machine summary:
"از جمله مستندات در نقض این نوع دعاوی،این است که ابن خلدون در فصل مربوط به انواع دانش در کتاب«مقدمه»از علوم عقلی و نقلی سخن میراند و گفتههای شخصیتهای بزرگی نظیر ابن سینا و امام محمد غزالی و دیگران را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و از تفسیر،حدیث،کلام،حکمت،فقه و اصول آن،محکمات و متشابهات قرآن،تصوف،کرامات،حساب و هندسه سحر و معجزه،به طور مفصل سخن به میان میآورد و در هرمبحث به تعریف و ذکر مثال و شواهد گوناگون تاریخی میپردازد.
06به بیان دقیقتر،در زمینه علم اسلامی،باید در پرتو قرآن و تعالیم آن درباره«طبیعت»و«انسان»در باب ارزشها داوری کرد و برای ایجاد علم با خصلت اسلامی،لازم است مقولاتی همچون«تقدس علم»،«سلسلهمراتب معرفت»،که معرفت نسبت به خالق را فراتر از هرعلمی نسبت به مخلوق او قرار میدهد،«روابط متقابل میان همه نظامهای واقعیت»،«خصلت مقدس پدیده طبیعت به عنوان آیت خدا»،«شمول طبیعت در وحی قرآنی»،«تسلط علت عمودی یا اراده الهی بر همه علتهای افقی»،بدون نفی این علتهای فرعی،مورد توجه قرار گیرد16تأمل در تعابیر یاد شده فوق،این معنا را نشان میدهد که علم جدید متضمن مبانی معرفتی خاص خود میباشد.
در راستای تبیین عامل دوم،نظریه «تعین اجتماعی معرفت»،مبنی بر وجود رابطه متقابل میان انواع معرفتهای مختلف و نیز شکلگیری معرفت به صورت اشتراکی در یک جامعه خاص،به کار گرفته شد و به موجب آن، در هم تنیدگی اندیشههای اجتماعی ابن خلدون با فرهنگ اسلامی و روابط اجتماعی جوامع مسلمان از یک سو،و التفات خاطر اندیشههای اجتماعی وی با همگرایی«عقل»و«نقل»،به عنوان اساسیترین اصل عامل حاکم بر اندیشه مسلمان،از سوی دیگر،نشان داده شد."