Abstract:
نسخ خطّی گنجینهای از میراث فرهنگی و ملّی به شمار میآیند که در اعتلای فرهنگ و تمدّن یک ملّت نقش عمده و موثّر دارند. «سفینهی تبریز» از ابوالمجد محمّد بن مسعود تبریزی یکی از این گنجینههای ملّی است که در سالهای اخیر در کشور ترکیه کشف و به ایران آورده شده است. این مجموعهی بی نظیر شامل دویست و نه رسالهی دستنویس کوتاه و بلند به زبان فارسی و عربی است از گزیدهی متون و موضوعات مختلف علمی در زمینهی ادبیّات، عرفان، فلسفه، تاریخ، جغرافیا، ریاضیّات، نجوم، موسیقی و ... که در اوایل قرن هشتم هجری تالیف شده و در مواردی نیز اطّلاعاتی تازه و بدیع ارائه میکند. نگارنده در این مقاله میکوشد تا شخصیّت علمی و معنوی گردآورندهی این رسالهها -که در محیط مناسب و عصر طلایی تمدّن و دانش قرن هفتم و هشتم هجری در آذربایجان پرورش یافته- و ارزش کار او را در حفظ آثار علمی و ادبی بنمایاند.
Machine summary:
"ابوالمجد در خاندانی ادیب و فرهیخته و در فضای علمی – فرهنگی تبریز قرن هفتم و هشتم هجری – که پایتخت دولت ایلخانی و در اوج شکوفایی بوده – پرورش یافته و از استادان، دانشمنـدان و عارفانی چنیـن استفـاده میکرده است: 1-امین الدین حاج ابوالقاسم بله : در سفینهی سیزده رسالهی ادبی، دینی، عرفانی و تاریخی به زبانهای فارسی و عربی از این شخصیت بزرگ دیده میشود (تبریزی، هشت/نه /بیست و دو).
در ربع رشیدی سنجشهای علمی برگزار می گردیده و سطح علمی و انتخاب رشتهی تحصیلی با توجه به علاقه و استعداد آنان در نظر گرفته می شده است (مرتضوی، 1350 :263و264) خواجه رشید در نامه ای دیگر به دو کتابخانهی بزرگ (بیت الکتب) در جوار گنبد خود از سمت چپ و راست اشاره می کند که هزا ر مصحف (قرآن) و شصت هزار مجلد کتاب در انواع علوم از ممالک مختلف در آن وقف کرده است (همان :266و267).
جلال الدین عتیقی، چنانکه پیش از این ذکرشد، از استادان ابوالمجد بوده و ابوالمجد منابر او را یافته و در سفینه ثبت کرده؛ علاوه برآن نه غزل و یک ترکیب بند (همان:440و441) و چند رباعی هم در خلاصه الاشعار فی الرباعیات ذکر شده است.
همچنین فضای علمی ایران، به ویژه آذربایجان را با وجود مراکز بزرگ علمی نظیر ربع رشیدی و سایر مدارس، می توان شناخت و به این نتیجه رسید که قرن هفتم و هشتم هجری یکی دیگر از ادوار طلایی علم و تمدن ایران بوده است."