چکیده:
این مقاله حاصل نشست تخصصی «مفهومشناسی و روششناسی تفسیر تربیتی» است. دانشمندان حاضر در نشست علمی بر این نکته تأکید کردند که تفسیر تربیتی به طیف وسیعی از برداشتهای تربیتی از قرآن (شامل: آموزههای تربیتی آیات، استنباط نظام تربیتی از قرآن و کارکردهای تربیتی قرآن) گفته میشود. در گونههای تفسیر تربیتی به استخدام علوم تربیتی در فهم آیات قرآن و نظریهپردازی تربیتی بر اساس آیات و تطبیق یافتههای علوم تربیتی بر قرآن اشاره شد و در مورد اخیر خطر تحمیل و تفسیر به رأی یادآوری گردید. سپس تفسیر تربیتی با دو اسلوب ترتیبی (ترتیب نزول و ترتیب مصحف) و موضوعی با چهار شیوه درون قرآنی و برون قرآنی (پیشنهادی شهید صدر) و میان رشتهای و تطبیقی، پیشنهاد شد.
خلاصه ماشینی:
آیا توانسته است آن تغییر را ایجاد بکند یا نه؟ چه فضا و ساز و کاری بر آن حاکم است؟ باید به این کتاب، از جمله ورود و خروجش، کاربرد الفاظش، یا تصاویر موجود در آن به این دید توجه کرد که چه میگوید و بلکه باید دید چه میکند؟ این در تفاسیر تخصصی دیگر نه به طور کامل و نه به این شکل خاص خیلی مورد توجه واقع نشده است، ولی این مقوله در فضای تعلیم و تربیت و تفسیر تربیتی معنا دارد.
چون بحث کارهای اخلاقی بیشتر انجام شده و تفاسیر اخلاقی ـ هرچند نه به این عنوان ـ در لابه لای تفاسیر گنجانده شده، مناسب است تفسیر تربیتی بالمعنی الخاص بشود، یعنی بیشتر فرآیندهایی که میان مربی و متربی متصور است، در قرآن مورد توجه قرار گیرد، این که قرآن برای تغییر در دیگری چه توصیههایی دارد، عواملش را چه میداند؟ چه مسئولیتهایی را قائل است؟ و...
دوم این که در تفسیر موضوعی به معنای مشهور بیشتر تجمیع آیات و تنظیم آیات است ولی مرحوم شهید صدر بر نظریهپردازی تأکید دارد، یعنی ما با طرح یک پرسش، نظریهای را از قرآن استخراج کنیم.
اما معنای دوم (تفسیر موضوعی شهید صدر) اهمیت بالایی دارد و این جاست که علوم تربیتی، دانشهای تربیتی، و تعلیم و تربیت کارایی زیادی خواهند داشت، یعنی علوم انسانی اصولا در ارتقای تفسیر موضوعی به معنای عرضة «موضوع» بر متن مهم است با موضوعی که در اعماق متن هست، ولی به سادگی نمیتوان آن را استخراج کرد، بلکه ذهن باید جای دیگر درگیر شود تا عرضة بر متن ممکن شود.
به هر حال با این معنا که قرآن کتاب تربیت و انسان سازی است، همة آیات را میتوان با رویکرد تربیتی تفسیر کرد.