چکیده:
طی سه دهه اخیر،استان مازندران با افزایش جمعیت شهرنشین روبه رو بوده است.این افزایش شهرنشینی و درپی آن استفاده از سرزمین جهت گسترش سکونتگاه های شهری بدون در نظر گرفتن توان های محیطی، باعث پیامدهای ناگوار و تخریب محیط زیست در استان می شود و در نهایت، محیط را از توسعه پایدار دور می کند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تحلیل فضایی سکونتگاه های شهری بر اساس توان های محیطی استان مازندرانانجام شده است. در این مقاله، پس از بررسی مبانی نظری تحقیق، مدل اکولوژیک ایران جهت تعیین معیارهای تحقیق انتخاب شد و با استفاده از روش دلفی مورد بازنگری قرار گرفت. سپس این معیارها با استفاده از منابع پایه به صورت لایه های اطلاعاتی تولید شد و مقیاس اندازه گیری معیارها با روش مقایسه دو قطبی فاصله ای و درجه ارجح بودن آن ها با روش آنتروپی و مقایسهدو به دوو مطابق با نظر گروه کارشناسی دلفی تعیین شد. در ادامه، ارزیابی توان های محیطی با روش تصمیم گیری چند معیاره صورت گرفت؛به گونه ای که در گروه جبرانی مد ل های تصمیم گیری چندصفتی، از زیر گروه نمره گذاری و امتیازدهی روش مجموع ساده وزنی و از زیرگروه سازشی، روش رتبه بندی براساس تشابه به حد ایدئال استفاده شد و جهت رسیدن به اجماع کلی، روش میانگین رتبه ها به کار رفت. نتایجپژوهش حاکی از آن است که از مجموع مساحت 52 شهر استان، 87 درصد در پهنه مناسب، 9 درصد در پهنه متوسط و 4 درصد در پهنه نامناسب کاربری شهری قرار گرفته است. استقرار 87 درصد از مساحت شهرهای استان در پهنه مناسب(23 درصد مساحت استان) به دلیل قرارگیری اینشهرها در قلمرو جلگه(30 درصد مساحت استان) استکه باعث فشردگی فضا و فعالیت در قلمرو جلگه استان و درنتیجه پیامدهای زیست محیطی در استان شده است.
خلاصه ماشینی:
در ادامه ، ارزیابی توان های محیطی با روش تصمیم گیـری چندمعیاره صورت گرفت ؛ به گونه ای که در گروه جبرانی مدل های تصـمیم گیـری چندصـفتی، از زیرگروه نمره گذاری و امتیازدهی روش مجموع سادة وزنی و از زیرگروه سازشی، روش رتبه بندی براساس تشابه به حد ایدئال استفاده شد و جهت رسیدن به اجماع کلی، روش میانگین رتبـه هـا به کار رفت .
پژوهش حاضر نیـز با هدف تحلیل فضایی سکونتگاه های شهری براساس توان های محیطی استان مازنـدران درپـی پاسخ گویی به دو سؤال است : ١- وضع استقرار سکونتگاه های شهری براساس توان های محیطی استان چگونه است ؟ ٢- آیا روند گسترش شهرنشینی طی سه دهۀ اخیر هماهنگ با توان های محیطـی اسـتان بـوده است ؟ دربارة موضوع این مقاله پژوهش های بسیاری انجام شده است که در ادامه بـه برخـیهـا از آن ها اشاره میشود: قرخلو و همکاران (١٣٨٨) به ارزیابی توان اکولوژیک منطقۀ قزوین جهت تعیین نقاط بالقوة گسترش شهری با استفاده از GIS پرداختند.
در این پژوهش به منظور تحق ق هدف پژوهش و پاسخ به سؤال ها، پس از بررسی مفاهیم و مبانی نظری، مدل اکولوژیک ایران جهت تعیین معیارهای ارزیـابی کـاربری سـکونتگا هـای شهری استان مازندران براساس توان های محیطی انتخاب شد و برمبنای اطلاعات موجـود، بـا اســتفاده از روش دلفــی مــورد بــازنگری قـرار گرفــت .
/ دریای خزر / استان سمنان استان تهران شکل ١٢ وضعیت استقرار سکونتگاه شهری استان مازندران براساس توان های محیطی بررسیها نشان میدهد محدودة فعلی استان مازندران در سال ١٣٦٥ دارای ٣٣ شهر بوده که از مجموع مساحت این شهرها (معادل ٤٠١٠٣/٧٩٣ هکتار)، ٨٩ درصد (٣٥/٥٦١/٥١٢ هکتار) در پهنۀ مناسب ، ٧ درصد (٣٠١٠/٠٢٤ هکتار) در پهنۀ متوسط و ٤ درصد (١٥٣٢/٢٥٧ هکتار) در پهنۀ نامناسب قرار گرفته است .