چکیده:
شهر اردبیل به عنوان مرکز استان اردبیل در طی چند دهه¬ ی اخیر رشد و گسترش شتابانی را به خود دیده است. رشد 5/7 برابری جمعیت شهر نسبت به اولین دوره سرشماری و حدود 5/3 برابری آن بعد از جدایی استان اردبیل از آذربایجان شرقی همزمان با گسترش کالبدی 4/3 برابری آن نسبت به دوره ¬های قبل گواه این مساله می¬ باشد. ادامه بروز این مساله که در دهه ¬ی اخیر دلیل اصلی گرایش به توسعه فیزیکی شهر در قسمت ¬های مختلف به خصوص جنوب این شهر بوده، باعث گردیده تا مساله مکان¬ یابی جهات بهینه توسعه فیزیکی برای جمعیت در حال افزایش شهر یک ضرورت جدی تلقی گردد. در پژوهش حاضر که با رویکرد « توصیفی – تحلیلی» به انجام رسیده است، مکان ¬یابی جهات مطلوب توسعه فیزیکی شهر به عنوان هدف اصلی پژوهش مد نظر قرار گرفته است. در راستای برآورد هدف و با توجه به شرایط فیزیکی منطقه شهری اردبیل و داده ¬های در دسترس اقدام به تهیه و ترسیم نقشه ¬های مربوط به شاخص¬ های دخیل در امر مکان ¬یابی گردیده. در این راستا از مجموعه 14 متغیر در قالب عوامل انسانی و طبیعی موثر در مکان ¬یابی جهت بهینه توسعه فیزیکی شهر استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده¬ های بدست آمده اقدام به ارزش ¬گذاری شاخص¬ های منتخب پژوهش با استفاده از نظرات 10 نفر از کارشناسان مربوط به حوزه بحث با استفاده از مدل AHP در قالب نرم¬افزار Edrisi شده و نتایج بدست آمده جهت نمایش فضایی آنها در قالب نرم ¬افزار Arc GIS تلفیق گردیده است. برابر با نتایج بدست آمده، از دیدگاه کارشناسان و با توجه به وضعیت منطقه، شاخص عوامل طبیعی با کسب 527/0 وزن در مدل AHP دارای اهمیت و وزن بیشتری در بحث مکان ¬یابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر اردبیل گردید که در این بین بیشترین وزن ¬های کسب شده از سوی خط گسل موجود در منطقه و توپوگرافی زمین بود. از سوی دیگر تلفیق وزن¬ های بدست آمده و ترکیب آنها برای نمایش فضایی و آگاهی از جهت بهینه توسعه فیزیکی برای شهر اردبیل نشان داد که جهات شرقی شهر نسبت به سایر جهات مناسب ¬ترین جهت برای توسعه فیزیکی احتمالی شهر خواهد بود. توپوگرافی مناسب، دوری از خط گسل اصلی و شیب مناسب زمین از عوامل اصلی انتخاب جهت شرقی برای توسعه فیزیکی برای شهر اردبیل بودند.
خلاصه ماشینی:
برابر با نتایج بدست آمده ، از دیدگاه کارشناسان و با توجه به وضعیت منطقه ، شاخص عوامل طبیعی با کسب ٠/٥٢٧ وزن در مدل AHP دارای اهمیت و وزن بیشتری در بحث مکان یابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر اردبیل گردید که در این بین بیشترین وزن های کسب شده از سوی خط گسل موجود در منطقه و توپوگرافی زمین بود.
با توجه به مسأله افزایش جمعیت و گسترش فیزیکی شهر در جهات مختلف به خصوص جهات جنوبی آن و اهمیت مبحث مکان یابی بهینه به عنوان یکی از راه حل های مواجهه با مسأله گسترش فیزیکی شهر، در پژوهش حاضر سعی گردیده این امر به عنوان هدف مطالعه قرار گرفته و با توجه به شرایط موجود در منطقه مبحث مکانیابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر با توجه به عوامل انسانی و طبیعی موجود در منطقه در قالب شاخص - های ارزیابی مورد تحلیل قرار گیرد.
/ شکل ١- مظاهر اصلی رشد شهری و چالش های آن - منبع D (٢٠١١,UN) این صورت چالش برانگیز رشد در شهرها از همان ابتدای قرن نوزده به خصوص قرن بیستم نظریات متعددی را در جهت مواجهه و مظاهر بروز آن به دنبال داشته است ، به عنوان مثال به اعتقاد «مکنزی » یکی از پیشگامان مکتب شیکاگو در 1 -United nation urban research شهرسازی ، برای شناخت گسترش و رشد شهرها، کیفیت رشد و علل رشد شهرها و برنامه ریزی صحیح برای این مسأله بایستی به شش پدیده اساسی در شهرهای در حال توسعه امروزی توجه نشان داد.