چکیده:
نظام وقف در میان مسلمانان به سبب تاکید فراوان قرآن، سنت نبوی6 و تشویق ائمه اطهار7 گسترش چشمگیری داشت. وسعت روند بیمارستان سازی در سراسر قلمرو اسلامی از اندلس در غرب تا ماوراءالنهر و هند در شرق اسلامی، نشان دهنده اهتمام خاص و ویژه تمدن اسلامی به امور پزشکی و درمانی جامعه است. در ابتدا بودجه و هزینههای مصرفی بیمارستانهای اسلامی به وسیله بانی و یا حاکم سازنده بنا تامین میشد اما خیلی زود مسلمانان دریافتند برای استمرار کار بیمارستانها با نظام وقف است؛ زیرا با مرگ سازنده بیمارستان و یا عدم علاقه جانشینان وی در اختصاص بودجه به بیمارستان و یا ضعف اقتصادی دولتها در مراحل بعد، اداره امور بیمارستان مختل میشد. هنگامی که بیمارستانها، املاک و مستغلاتی موقوفه داشتند و از درآمد آنها هزینههای خود را تامین میکردند، استمرار کارشان مستقل از ضعف و افول دولتها و حاکمان تداوم مییافت و عموم مردم نیز فارغ از هر نژاد، مذهب و مسلکی میتوانستند به صورت رایگان از خدمات آنها بهرهمند شوند. بررسی تاریخی منبع درآمد بیمارستانهای اسلامی که تکیهاش بر موقوفات بود، هدف این نوشته است.
The System of endowment among Muslims was of considerable development due to excessive emphasis of holy Qur’an، prophetic tradition as well as the encouragement of infallible Imams. The development of the trend of hospital construction all over the Islamic area from Andalusia in the west as far as Transoxania and India in the Islamic east would be the reflection of the particular attention of Islamic civilization toward the medication and treatment affairs of society. At first، the budget and consumptive expenses of Islamic hospitals could be afforded by the benefactors or someone in charge of the construction but the Muslims shortly found that the constant activities of hospitals depend on endowment. Since، through the death of the constructor of hospitals or void of interest of his successors in devoting budget to the hospital or the economical weakness of governments in the next stages، the hospital affairs would be ended. When the hospitals were of dedicated possessions and real properties and their
expenses could be provided through the income of them، the continuation of their activities would be independent of the weakness and collapse of governments and governors so that the people regardless of any race، religion and ideology could be benefited from free of charge services. The purpose of this writing is linked to the historical investigation of the origin of the income of Islamic hospitals relying on endowments
خلاصه ماشینی:
"برای بررسی نظام وقف در بیمارستانهای اسلامی و آشنا شدن با میزان در آمد و هزینههای مصرفی آنها در تأمین مخارج نگهداری و مراقبت از بیماران، تهیه دارو، غذا و لباس، هزینه استخدام و اسکان طبیبان و کارمندان بیمارستانها، باید به کتابها و اسناد گوناگون مراجعه کرد؛ زیرا در تمدن اسلامی، کتاب مستقلی درباره این موضوع نوشته نشده است.
این روند در آغاز حکومتهای اسلامی در میان مسلمانان نیز مرسوم بود و کسانی چون ولید بن عبدالملک اموی و هارون الرشید عباسی پس از ساخت بیمارستانهای خود در دمشق و بغداد، هزینهها و مخارج آنها را از بودجه عمومی دولت پرداخت میکردند.
505 اهتمام ویژه مسلمانان به امور وقف در زمینه پزشکی و بهداشتی جامعه اسلامی، آن چنان زیاد و گسترده بود که جنبه تخصصی پیدا کرد و در میان موقوفات مسلمانان به مواردی بر میخوریم که در وقف نامهها، به طور مشخصی اشاره میشود که این وقفی است برای استفاده دانشجویان علم طب، یا وقف برای فعالان عرصه داروسازی، مؤلفان کتابهای پزشکی و یا وقف برای کسانی که در بیمارستانها از بیماران مراقبت میکنند.
506 در بیمارستانهای اسلامی که بیشتر از طریق اوقاف اداره میشدند برای رفتار و برخورد با بیماران، آداب و روش خاصی وجود داشت در وقف نامهها مقرر شده بود کارکنان و پزشکان بیمارستان به صورتی با بیماران رفتار کنند که روحیه آنها را قوی سازند.
وقف تخصص یا توان جسمی برای بیمارستانها از طرف پزشکان و یا دیگر مسلمانان دامنه گسترده این سنت حسنه را در جامعه اسلامی نشان میدهد تأمین هزینههای بیمارستانهای اسلامی به وسیله نظام وقف، استفاده از امکانات آنها را برای تمام افراد جامعه اسلامی به صورت رایگان فراهم میکرد."