چکیده:
پژوهش حاضر قصد دارد به روشن سازی معانی گوناگون مفهوم صبر که از مفاهیم بنیادی اخلاقی، تربیتی قرآن مجید است، بپردازد و سپس دلالت های فلسفی و تربیتی آن را استنتاج کند. از این رو، مسئله اصلی این مطالعه چیستی مفهوم صبر در قرآن مجید و دلالت های فلسفی و تربیتی آن است. با توجه به مسئله کلی فوق، سوال های پژوهش عبارت اند از: 1. صبر در قرآن، بر کدام معانی دلالت دارد؟ 2. دلالت های فلسفی مفهوم صبر کدامند؟ 3. دلالت های تربیتی مفهوم صبر کدامند؟ به منظور پاسخگویی به پرسش های بالا از روش تحلیلی ‐ استنتاجی استفاده شده است. بنابراین، مطالعه حاضر در زمره مطالعات فلسفی و با رویکردهای بنیادی محسوب می شود. این مطالعه نشان می دهد که مفهوم صبر در قرآن بر معانی متعددی مانند شکیبایی در هنگام مصیبت، پایداری در عبادت و اطاعت خداوند، استقامت در ترک گناه، سازگاری در مناسبات انسانی، عجله نکردن در گفتار و کردار، شکیبایی در دستیابی به معرفت، شکیبایی در دستیابی به حقیقت و استقامت در راه حق دلالت دارد. از سوی دیگر، این تحقیق نشان می دهد که به لحاظ فلسفی افزون بر حیطه ارزش شناسی، مفهوم صبر از دو جنبه انسان شناسی و معرفت شناسی نیز قابل بررسی است. به علاوه، استنتاج های تربیتی حکایت از آن دارند که مفهوم صبر را باید هم در اهداف آموزش و پرورش و هم در دیگر اجزای برنامه درسی مورد توجه قرار داد. همچنین مفهوم صبر هم در آموزش و پرورش رسمی و هم غیر رسمی کاربرد دارد.
خلاصه ماشینی:
اين مطالعه نشان ميدهد كه مفهوم صبر در قرآن بر معاني متعددي مانند شكيبايي در هنگام مصيبت، پايداري در عبادت و اطاعت خداوند، استقامت در ترك گناه، سازگاري در مناسبات انساني، عجله نكردن در گفتار و كردار، شكيبايي در دستيابي به معرفت، شكيبايي در دستيابي به حقيقت و استقامت در راه حق دلالت دارد.
از سوي ديگر، اين تحقيق نشان ميدهد كه به لحاظ فلسفي افزون بر حيطه ارزششناسي، مفهوم صبر از دو جنبه انسانشناسي و معرفتشناسي نيز قابل بررسي است.
ولي اين سؤال قابل طرح است كه آيا افزون بر حيطة تربيت اخلاقي، ميتوان به لحاظ ديگر جنبههاي فلسفه تعليم و تربيت اسلامي نيز به مقوله صبر پرداخت.
براي اين منظور ابتدا لازم است تا مفهومپردازي واژة قرآني صبر روشن و سپس براساس آن، دلالتهاي تربيتي مفهوم صبر استنتاج شود.
اكنون با توجه به هدف اصلي مطالعه حاضر كه عبارت است از آشكارسازي مفهوم قرآني صبر و سپس استنتاج دلالتهاي فلسفي و تربيتي آن، ميتوان پرسشهاي ذيل را مطرح كرد: 1.
در اينجا پرسشي قابل طرح است و آن اينكه آيا صبر نيز همچون عجول بودن، صفت بنيادي و ذاتي انسان است؟ به منظور روشن شدن اين پرسش، لازم است در آغاز مقدمهاي بيان شود.
با توجه به موضوعاتي كه در خصوص مفهومپردازي صبر به عنوان يك فضيلت اخلاقي و ارتباط آن با ايمان، معرفت و حقيقتجويي بيان شد، ميتوان به اين نتيجه رسيد كه در چارچوب فرهنگ اسلامي، صفات اخلاقي، اعم از رذايل و فضايل، نهتنها در چگونگي كسب معرفت تأثيرگذار هستند، بلكه حتي نوع معرفت و درستي يا نادرستي آن را نيز رقم ميزنند.
ولي از مفهوم قرآني صبر نيز ميتوان اين اصل مهم و بنيادي را استخراج كرد.