چکیده:
انگاره های انسان شناختی یکی از مقولات بنیادی در اندیشه معاصر است. نوشتار حاضر پس از معناشناسی «کرامت»، «انسان» و «کرامت انسان» در نظام معنایی قرآن، می کوشد به عناصر کرامت ستیز در گفتمان قرآن دست یابد. از دیرباز به مبحث کرامت انسان و عناصر کرامت ستیز در منابع دینی پرداخته شده است؛ اما چون امروزه این مقوله با مباحث حقوق بشر رابطه ای ناگسستنی یافته، ضرورت بازشناسی، تحلیل و تبیین آن در دیدگاه قرآن کریم برای پرسش های پیش رو در عصر حاضر بیش از هر زمان احساس می شود. عناصر کرامت ستیز در دو بعد فردی و اجتماعی تحلیل می شود. این عناصر عبارت اند از: درک نادرست از انسان، احساس کهتری، خودبزرگ بینی، شهوت پرستی، ظلم و بی عدالتی، استبداد و استبدادزدگی، تهدیدهای امنیتی، آسیب رسانی به حیثیت اجتماعی افراد مانند منت گذاری، تجاوز به حریم خصوصی افراد، تمسخر، تهمت و افترا و تبعیض که در این نوشتار به تفصیل به آن ها اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"در تدوین حقوق بشر نیز آنچه مبنای اصلی قرار گرفته، این است: مالحظة انسان از آن حیث که انسان است، نه معیارهایی مانند رنگ، نژاد، زبان، جغرافیا، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا / 232 طبقة اجتماعی و اعتقاد دینی (که این امور هیچکدام در نگاه آنان ذاتی انسانها نیستند).
مهم این است که انسان بتواند به درک درستی از خود برسد؛ جایگاه بلندی را که در آیات و روایات برای او درنظر گرفته شده 232/ عناصر کرامتستیز از دیدگاه قرآن کریم است، بهنیکویی بشناسد؛ در این راه دچار احساس حقارت نشود و کرامت ذاتی (قرآن، اسراء: 24) خویش را تحت تأثیر جهل و دنیازدگی از کف ننهد.
برخی با توجیههای واقعگرایی سیاسی و برخی با آزادی مطلق و بیمهار، این رفتارها را منطقی و طبیعی جلوه میدادند؛ درحالی که علی (ع) برای درمان 222/ عناصر کرامتستیز از دیدگاه قرآن کریم برتری و قدرتطلبی- که موجب خفیف کردن و نادیده گرفتن حرمت و کرامت انسان میشود- توجه به خدا و یادآوری عظمت او را سفارش میکرد (همانجا).
این آیه برای پاسداری کرامت انسانی در جامعهای نازل شده که هنوز دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا / 222 رسوبهای فرهنگ گذشته در وجودشان باقی است و با ریشخند، عیبگویی از یکدیگر و دادن لقبها و نامهای زشت به تحقیر یکدیگر میپردازند و افراد را بیارزش جلوه میدهند."