چکیده:
هدف از پژوهش پیشروی تبیین مراحل و محتوای تحول مفهوم اجابت دعا در کودکان و نوجوانان است که با تأکید بر منابع و متون اسلامی و بر اساس یک طرح مقطعی، در گروهی نمونه و با حجم 157 نفری از دانشآموزان (82 دختر و 75 پسر) شش تا هفده سالة شهر قم انجام شد. گفتنی است این دانشآموزان با روش خوشهای چندمرحلهای انتخاب شده بودند. دادهها بر پایة روش بالینی و با مصاحبة انفرادی نیمهساختیافته گردآوری شده بود و پرسشهای آن بر اساس مبانی تجربی و نظری مفاهیم دینی تدوین و بهدست متخصصان روانشناختی و حوزوی (مجموعا پنج نفر) نمرهگذاری شد. تحلیل محتوای متن مصاحبهها و اجرای تحلیل واریانس نشان داد که فهم اجابت دعا شامل پنج مرحله پاسخهای مبهم، ویژگیهای دعاکننده، ویژگیهای محتوایی دعا، مفاهیم ارزشی و مذهبی و تحلیلهای مذهبی ـ عقلانی میشود. مراحل تحولی آن در چهار گروه سنی 6-7، 8-11، 12-14 و 15-17 سال قرار دارد که با افزایش سن، میزان فهم اجابت دعا نیز افزایش مییابد. یافتهها با توجه به مبانی نظری و تجربی فهم مفاهیم دینی و مقایسه با دیگر طبقهبندیهای تحولی بحث شدهاند.
خلاصه ماشینی:
با بررسی این پرسش که آیا ممکن است برخی دعاها واقعیت نیابند، سه مرحلة (طبقه) مشخص تفکر بهدست میآید: نخست، مرحلة مفهومی خلقی که اجابت نشدن دعا را ناشی از رفتار بچهگانه، شیطانی و نیز شیوة نادرست دعا میداند؛ دوم، مرحلة نیمهاخلاقی که اجابت نشدن دعا را سبب حرص و طمع خودخواهانه، مادیگرایانه و احمقانه بودن دعا میشمارد؛ سوم، مرحلة فهم معنوی و مذهبی که ملاحظات معنوی بیشتر در پاسخها دیده میشود؛ زیرا، پاسخدهندگان برآورده نشدن دعا را بهسبب تأخیر در اجابت دعا، باور و اعتقاد درست نداشتن به ذات حق، لازم و مناسب نبودن، صادقانه نبودن و نیز براثر نبود اعتقاد راسخ در دعا کردن میدانند (همان).
اما پرسش این است که چرا برخی دعاها برآورده نمیشود؟ با بررسی پاسخهای گوناگونی که به این پرسش و دیگر پرسشهای مربوط به آن در بسیاری از پژوهشهای مبانی فهم دعا و اجابت آنها و تدوین مراحل تحول آن در دیدگاههای گوناگون شده است و نیز با مرور مبانی دینی و متون اسلامی، میتوان برخی عوامل درک اجابت یا عدم اجابت دعا را به شرح زیر بیان کرد: 1.
با توجه به اینکه تحول مفاهیم دینی بهویژه فهم دعا و اجابت آن به ساختارهای فرهنگی و دینی بسیار وابسته است و نیز با در نظر گرفتن تنوع و در برخی موارد تناقضهایی که در تبیین مراحل تحول دورههای سنی و نیز محتوای مربوط به آنها وجود دارد، و نیز مبتنی بودن درک این مفاهیم به آموزههای دینی و نوع آموزشهایی که در جامعة اسلامی است، این مسئله اساسی شکل میگیرد که تحول فهم اجابت یا عدم اجابت دعا در کودکان مسلمان ایران چه مراحلی دارد.