چکیده:
از مهم ترین مباحث اخلاق کاربردی و فلسفه اخلاق، بحث «تزاحم های اخلاقی» است؛ چرا که گاهی انسان در انجام وظایف اخلاقی یعنی فضایل یا رذایل دچار تزاحم می شود. برای رفع تزاحم علمای اخلاق، شیوه هایی ارائه نموده اند. یکی از شیوه های حل آن، که در این مقاله با روش توصیفی– تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته، از طریق قاعده عقلی «تقدیم اهم بر مهم» می باشد. این مقاله در دو بخش این بحث را بررسی می کند: اول معناشناسی و بررسی های مفهومی مفاهیمی همچون تعارض، تزاحم، اهم و مهم و دوم، که مهم ترین بخش مقاله است، به بررسی اهمیت و ضرورت، مراتب حل تزاحم های اخلاقی و شاخص های تقدیم اهم بر مهم پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"در تعریف اصطلاحی تزاحم آمده است: هرگاه دو حکم چنان جعل شده باشند که از نظر قانونگذار هر دو مطلوب باشند، ولی در عمل و در مقام امتثال و اجرا تصادفا با هم جمع شوند، به نحوی که امتثال هر دوی آنها با هم در زمان واحد، برای مکلف امکان نداشته باشد و تنها بتواند یکی از آنها را انجام دهد، تزاحم بین دو حکم رخ داده است (مظفر، 1384، ص 373)؛ یعنی تزاحم عبارت است از: تنافی دو حکم لازمالاجرا و دارای ملاک در مقام امتثال، بهسبب عدم توانایی مکلف برای انجام هر دو در زمان واحد.
نمونههایی از اینگونه اعمالند که دارای آثار دوگانهاند (همان، ص 33)؛ یعنی انسان در هر کدام از اینها، گاهی لازم است براساس نظام ارزشی خودش، در مقام داوری و قضاوت برآید و یا گاهی در مقام تعیین و تشخیص تکلیف اخلاقی و عمل به وظیفه، دچار تزاحم اخلاقی میشود، بهگونهایکه وظیفه و تکلیف فرد روشن و شفاف نیست، بلکه گاهی ناچار است بین دو گزینة خوب یا دو گزینة بد، قضاوت نماید و یا اینکه یک گزینه را انتخاب کند.
حال آقای مدیرعامل، با علم به اینکه در صورت خرید این فرشها، نهتنها سودی نصیب اعضای شرکت نمیشود، بلکه به دلیل عدم فروش و بلوکه شدن سرمایه، متضرر میشوند، در این صورت سؤال این است که آیا اقدام به خرید وی، عملی غیراخلاقی محسوب میشود یا نه؟ و یا هرگاه بین وجوب عینی جهاد و مصلحت احترام به والدین تزاحم ایجاد شود، مصلحت مربوط به جهاد بر مصلحت احترام به والدین مقدم است؛ زیرا اگر جهاد ترک شود، چهبسا دشمن غلبه پیدا کرده و حتی والدین هم صدمه میبینند."