چکیده:
مقاله حاضر پژوهشی است که به منظور تهیه متن درسی برای
درس «دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام» مقطع کارشناسی علوم
سیاسی در دانشگاه باقرالعلوم(ع) انجام شده است. پرسش اساسی
پژوهش این است که آیا میتوان از دیپلماسی اسلامی سخن گفت؟
اصول، مبانی و ویژگیهای این دیپلماسی چیست؟ از پرسشهای
مزبور در سه بخش و طی فصول متعددی بحث شده است. قسمت
نخست این پژوهش که در این شماره فصلنامه تقدیم میگردد، تمهیدی
است برای مباحث بعدی و عناصر اصلی دیپلماسی اسلامی را به بحث
میگذارد و مباحث آن، بررسی مسأله نمایندگی سیاسی، مصونیت
نمایندگان و معاهدات بین المللی از دیدگاه اسلام است.
خلاصه ماشینی:
"شاید به این لحاظ بتوان گفت: نه تنها اسلام در زمینه روابط بینالمللی نوآوریهایی کرده و نخستین نظام حقوقی منسجم در جهان به شمار میرود که اندیشه شناسایی کامل را برای جوامع سیاسی بیگانه عرضه کرده، بلکه با وضع قوانین مربوط به مصونیت سیاسی سفیران، و نمایندگان سیاسی، در امر تدوین و تنظیم حقوق دیپلماتیک نیز پیشگام بوده است.
31 هر چند با توجه به اینکه در صدر اسلام فعالیتهای دیپلماتیک چندان توسعه نیافته بود و طبعا دولت اسلامی نیز با عنایت به مسائل موجود به اعلام نظر پرداخته است؛ اما در مجموع روایاتی وجود دارد که اصل مصونیت سیاسی را مورد تأیید قرار میدهد، از جمله: پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرمودند: «لا یقتل الرسل و لا الرهن؛ فرستادگان و گروگانها کشته نمیشوند».
37 همان طور بیشتر اشاره شد، اگر مصونیت سیاسی نمایندگان از دیدگاه حقوق اسلامی را در چارچوب نظریات رایج معاصر بررسی کنیم، مصونیت نمایندگان عمدتا با نظریه مصلحت خدمت بیشتر قابل تحلیل خواهد بود؛ اما سیره سیاسی پیامبر اسلام بیانگر آن است که در موارد خاص، به خصوص توقیف نمایندگان، رفتار متقابل باید مورد توجه قرار گیرد؛ از این رو وقتی که مشرکان قریش نماینده حضرت (عثمان) را توقیف کردند، به توقیف متقابل نماینده قریش (سهیل) اقدام کرد.
علاوه بر آیات قرآن کریم که مسلمانان و دولت اسلامی را به مجادله و برخورد کلامی با اهل کتاب و جوامع غیر مسلمان فرا میخواند50 و استفاده از حکمت، موعظه و جدال احسن را برای تعقیب اهداف دینی مطرح میکند،51 در سنت و سیره سیاسی پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم نیز نمونههایی از اهتمام به مذاکره و استفاده از این ابزار برای حل منازعات قابل توجه و استفاده است."