چکیده:
شبکه زهکشی نقش زیادی درتخریب وفرسایش ترانشه حفرشده در دامنه مسلط به جاده دارد. این تخریب عموما خسارات عمده ای را به مسیر سواره رو وارد می آورد. این خسارات از دو دسته عوامل ناشی می شود: اول عوامل اقلیمی ناشی از بارندگی یا ذوب برف است که مستقیما بر روی جاده و اجزاء جاده تاثیرگذار هستند. دوم تاثیر رودخانه بر روی جاده می باشد و شامل مجاورت (دوری و نزدیکی) جاده- رودخانه و تقاطع های جاده- جریان می شوند. هدف از این مقاله، بررسی تاثیر رودخانه هراز و زیرحوضه های آن و نیز آبراهه های فرعی، همچنین مجاورت (دوری و نزدیکی) جاده - رودخانه و تقاطع های جاده- جریان و نیز بررسی وتشخیص بخش ها ومسیرهای بحرانی است. برای دست یابی به این هدف حدود 85 کیلومتر از جاده هراز که از گردنه امام زاده هاشم شروع و تا 40 کیلومتری آمل ادامه داشته و اکثر زیرحوضه های رودخانه هراز را دربرمی گیرد، موردبررسی و تحلیل قرار گرفته است. تعیین حدود جاده و رودخانه هراز با استفاده از نقشه های توپوگرافی و عکس های هوائی صورت پذیرفته است و با انجام کارهای میدانی نواقص آن تکمیل شده است. نتایج نشان می دهد که از مجموع 85 کیلومتر جاده تحت بررسی، بیش از 30 درصد (26.1 کیلومتر) در محدوده 50 متری رودخانه قرار گرفته است. مطالعات و مشاهدات نشان داده است که رودخانه تا فاصله 50 متری بر روی جاده اثرگذاربوده است. هم به علت تاثیر آب رودخانه در خاکریز جاده که موجب بغلبری و زیربری خاکریز جاده می شود و نیز نفوذ آب که موجب فرونشینی جاده در بعضی نقاط شده است و 70 درصد (58.9 کیلومتر) از جاده در محدوده 100متری و بیش از 100 متری رودخانه قرار گرفته است. همچنین بررسی تقاطع های جاده با رودخانه نشان داد که در 7 نقطه دارای تغییر مسیر، 9 زیرحوضه اصلی دارای تقاطع اصلی، 119 زیرحوضه فرعی دارای تقاطع فرعی و از میان این 119 تقاطع فرعی، 62 تقاطع به سطح ترانشه منتهی می شوند.
خلاصه ماشینی:
(لوس و ومپل ، ٢٠٠١، ص ١١١) در این زمینه ابتدا توضیح دو مسأله ضروری به نظر می رسد : 1- Imhof 2- Montgomery 3- Luce & Wemple 1 ١- مجاورت (دوری و نزدیکی ) جاده - رودخانه احداث جاده در نواحی کوهستانی ، به منظور حمل و نقل مسافر و کـالا بـین نواحی مختلف امری اجتناب ناپذیر است اما عموما به منظـور عبـور جـاده ، از یـک معبر طبیعی که همان دره رودخانه باشد استفاده می شود.
تاکنون مطالعات متعددی در مورد اثرات جاده سازی در حـریم رودخانـه هـا و نیز اثرات تقاطع جاده و رودخانه روی هیدرولوژی رودخانه ها صورت گرفته است جونز و همکاران (٢٠٠٠)١ به چگونگی تأثیر جاده ها بر شبکه های جریـان در نواحی کوهستانی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که جاده ها مـی تواننـد موازنـه بین جریان ها و سیل های حداکثر و انعطاف پذیری شبکه جریان را به این تغییر در میزان آب تا حدود زیادی تغییر دهند و نیز دریافتند که مکـان جـاده هـا در روی دامنه ، موقع ملاحظه اثرات جاده روی واکنش جریـان هـای پیـک ، تولیـد و حمـل رسوب ، مهم و قابل ملاحظه اسـت و همچنـین جـاده هـایی کـه در کـف دره هـا و مجاورت رودخانه ها احداث می شوند و موازی بـا مجـرای جریـان اصـلی رودخانـه هستند، بیشترین اثر را بر حرکت کناری و مهاجرت مآندرها می گذارنـد.
مونتگـومری (١٩٩٤) در کار پژوهشی خود به این نتیجه رسید که شبکه های زهکشی همراه با جاده ، اثرات مهم و قابل ملاحظه ای روی مجـرای رودخانـه و اسـتحکام و پایـداری 1- Jones, et al 2- LaMarche & Lettenmaier 3- Madej دامنه در نواحی کوهستانی دارند.