چکیده:
عدم شناخت و توجه کافی و جامع به معیارهای طبیعی جهت استقرار سکونتگاههای روستایی، تلفات و هزینه¬های ناشی از رخدادهای طبیعی را افزایش می¬دهد، از این رو برنامه¬¬های توسعه همواره کاهش خطرپذیری و افزایش پایداری سکونتگاه¬های را مدنظر دارند. ضرورت توجه به این مساله در شهرستان تربت جام، با توجه به اینکه بیش از 50 درصد جمعیت شهرستان در نواحی روستایی سکونت دارند، حائز اهمیت است. این پژوهش با هدف بررسی وضعیت استقرار سکونتگاههای روستائی شهرستان تربت جام، برحسب معیارهای طبیعی صورت گرفته است. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، 8 معیار طبیعی شامل ارتفاع، شیب، لیتولوژی، رودخانه¬، گسل و عناصر اقلیمی (بارش، تبخیر، دما)،بعنوان عوامل موثر در استقرار سکونتگاهها انتخاب شده¬ وبااستفاده ازروشهای آماری در محیطGIS ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته¬اند. با توجه به اینکه پهنه¬بندینیاز به لحاظ نمودن معیارهای مختلف دارد بنابراین بهتر است از روش های تحلیل چندمعیاره MCDA استفاده شود، در این زمینه روش های مختلفی وجود دارد که در تحقیق حاضر از مدل لاجیک(Logic Model)، استفاده شده¬است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بیش از 85 درصد روستاهای این شهرستان در 55 درصد از پهنه شهرستان که موقعیت مناسب و متوسطی از نظر معیارهای 8 گانه دارند مستقر هستند و 15 درصد روستاها نیز در 45 درصد از پهنه شهرستان که موقعیت نامناسبی دارند استقرار یافته¬اند. با توجه به نتایج بدستآمده که وضعیت استقرار روستاها را در موقعیت سه گانه؛ نامناسب، متوسط، مناسب، نشان داده¬است، می¬توان در برنامه¬ریزی¬های توسعه روستایی تدابیر لازم را جهت جلوگیری یا کاهش خطرات احتمالی ناشی از رخدادهای طبیعی و حوادث غیرمترقبه اتخاذ نمود
Lack of appropriate and thorough attention toward physical – natural factors regarding rural settlements, has led to damages and subsequent costs based upon natural events incident. This in turn dictates the need for planning measures within the framework of risk mitigation and increase in settlements sustainability. This well applies to Torbat-Jam. This study aims to investigate Torbat-Jam’s rural settlements taking into account physical and natural specifications. As such 8 physical characteristics including relief, slope, lithology, river, faults and climatic elements precipitation, evaporation, temperature known as major factors for rural settlements location factors were determined and analyzed via application GIS. This is followed by application of multi criteria analysis via logic model. This study suggests that over 85 % of Torbat-Jam’s villages are located in areas which possess good circumstances regarding those 8 mentioned physical factors. However, 15% of the village’s located in poor location as far as those physical factors are concerned. There exist three types of villages range from poor to optimum location. This in turn needs planning with regard to mitigation of natural events incidence.