چکیده:
مسایلی که در ادبیات شفاهی هر جامعه ای بازتاب می یابد ارتباط مستقیمی با درجـه تکامل آن جامعـه دارد. در ادبیـات شـفاهی ملـت هـایی کـه از سـابقه تمـدنی بیـشتری برخوردارند (مانند ایران) موضوع کتاب و کتـابخـوانی بازتـاب ویـژهای دارد. در ایـن مقاله کوشش شده است بازتاب موضوع کتاب و کتابخوانی در ادبیـات شـفاهی ایـران نشان داده شود.
خلاصه ماشینی:
در افسانه هاي زنجيرهاي (مثل هاي منظوم) که براي کودکـان گفتـه مـي شـود نيـز بـه اهميت کتاب اشاره مي شود که از جمله مي توان به مثل معروف «دويدم و دويدم» اشـاره کرد: (رجوع شود به تصویر صفحه) قيچي دادم به خياط خياط به من قبا داد قــــبا دادم به ملا ملا به من کتاب داد (همايوني ، ١٣٧٩: ٨٩) موضوع کتاب و کتـابخـواني و هـم چنـين دانش خواندن و نوشتن در ساير گونه هـاي ادب شفاهي ما نيز بازتاب دارد.
نمونه زير در شيراز ثبت شده است : سواري بود با سه اسب دوان تن سرخ داده لــب هـــندوان به صحراي کافور جلوه کــنان سخن گرچه گويد، ندارد زبان (همان:١٠١) روايت ديگري از همين چيستان به صورت زير در تهران ثبت شده است : سواري چه باشد، پياده دوان بـــه ميدان کافور جولاکــنان تــن روميان، چهره زنگيان در اينجا و حکمش به مازندران (همان:١٠٢) از چيستان کاغذ نيز که يکي ديگر از ضروريات کتاب و نوشتن است ، روايـت هـاي متعددي در شهرهاي مختلف ايران ضبط شده است : اين چيست که اگر از آسمان افتد، نمي شکند اما اگر در آب افتد مي شکند (همان : ١٦٤) چيستان زير که قلم و کاغـذ را بـه صـورت توأمـان مطـرح کـرده اسـت در منطقـه بختياري ضبط شده است : هو هو ايا کارومسرا، خيش ني يي ، گاو دو پا، ملک سفيد تخم سياه صدا در کاروان سرا مي آيد، خيش از ني گاو دو پا، زمين سفيد و تخم سياه (قنبـري، (55 :1385 کتاب و کتابخواني در زندگي روزمره ايرانيان پيش تر به طرح مکرر کتابخواني در افسانه هاي ايراني اشاره شد، اکنون بايد اضـافه کنيم که اين موضوع بازتابي از کتابخواني در زنـدگي روزمـره مـردم مـا بـوده کـه در مراحل مختلف زندگي آنها حضوري جدي داشته است .