چکیده:
در فرهنگ مـردم هـر قـوم و ملتـی ویژگـی هـای مـشترک و متفـاوتی وجـود دارد؛ چیستانها از عناصر مشترک هر قـوم و ملتـی اسـت . چیـستانهـا در شـمار گونـه هـای آفرینش ادبی ذهن آدمیزادگان هستند که بخشی از فرهنگ عامه را به وجود می آورنـد و از آنها به ادبیات شفاهی هم یاد می کنند. در میان مردم مسلمان ما، نماز که از ارکان دین به شمار می آید؛ موضوع و دستمایه ای برای طرح چیستانهایی در این خـصوص اسـت که با توجه به کارکرد آموزشی و فراغتی آن، مورد توجـه نوباوگـان وخـانوادههـا قـرار داشته و سالهای متمادی سینه به سینه و نسل به نسل انتقال یافته است .
خلاصه ماشینی:
در اصـفهان نيـز ايـن چنـين مي گويند: «اين چه پنجي است که پـانزده تــا ازش کــسر کنــيم ، دو رکعــت بــاقي مي ماند؟» (گلبان، اصفهان، ١٣٦٧) يا ايـن / چيستان : «چنه چنه ، ملا لب لعل تو قنـده، سخن هـاي تـو شـکر و دلپـسنده، ز پـنج پانزده بدر، باقيش چنده؟» (يـار احمـدي، خرم آباد، ١٣٦٢) ديگر تعبيرهاي عـددي ايـن چيـستان چنين است : «آن چيست که ده و هفت را بر همه واجب کرده؟» (مهدوي، شيراز،١٣٧٢) يا: «اين چي چيه ، هفت و هشت و دو، حکم مي کنه به تو؟» (کريمي ،اصفهان،١٣٦٦) يـا «هفت و هشت و دو، سري هه د تو گريني يا ولـي کـري؟» « to do, sari hehafto has veli kari ̂de to gerieyni ya» (فرخي ، زرين آباد، ١٣٦٠) به اين معني که هفت اسـت و هشت و دو، سرش از تو دست مي گيرد يا ولش مي کنيد؟ در زبان ترکي نيز اين چيستان بدين صورت بيان مي شود: «بو نمدي، يدي و سگيز و ايکي ، اگر بيليسن بونـون جوابـو نمنــدي؟» « bu namanadi yeddio sagizo iki agar bilisan bunun javabu namanadi» (حسنعلي ، همدان، ١٣٦٦)، يعني آن چيست که هفت و هـشت و دو، اگـر جواب آن را مي داني بگو؟ اين چيستان نيز با استفاده از ابهام و از طريق اعداد به نمازهاي پنج گانه اشـاره دارد: «آن پنج که شش ندارد.