چکیده:
آیه «الی ر بّها ناظرة» از جمله آیات مورد اختلاف مفسران اشاعره، معتزله و امامیه میباشد. در این آیه شریفه چیستی معنای واژههای «الی» و «ناظره» مورد دقت مفسران قرار گرفته است. این آیه با عطف توجه به واژه «ناظره»، یکی از مستندات قائلین به جواز رویت خداوند از جمله اشاعره میباشد. مفسرین امامیه ضمن تبیین معنای صحیح آیه، قول اشاعره را نادرست اعلام کردهاند اما خود در بیان معنای آیه دچار اختلاف شدهاند. این مقاله بیانگر آن است که تفسیر صحیح آیه «نعمت الهی را انتظار میکشند» میباشد و تفسیر آیه به «رویت قلبی پروردگار» ناصحیح است. همچنین برخلاف نظر مشهور مفسران که معتقدند «الی» در این آیه حرف جاره است، نظر قویتر و صحیحتر آن است که «الی» اسم و به معنای «نعمت» میباشد
خلاصه ماشینی:
اشاعره قائلند که در جهان آخرت انسانها میتوانند خداوند را با چشم سر مورد رؤیت قرار دهند و برای اثبات مدعای خود به آیاتی از قرآن استناد کردهاند که مهمترین آن عبارت «الی ربها ناظره» میباشد که به عقیدۀ آنها معنای این آیه دلالت میکند بر اینکه انسانها در آن جهان به خداوند نگاه میکنند و همین دلیل بر امکان رؤیت خداوند و بلکه وقوع آن در قیامت است.
بر همین اساس است که شیخ طوسی با تأکید بیان میکند که اصلا معنای حقیقی این کلمه به معنای رؤیت نیست بلکه طلب رؤیت است و برای اثبات این نظر نیز دو شاهد از کلام عرب میآورد؛ اول اینکه عرب میگوید: «نظرت الی الهلال فلم أره» که اگر در اینجا نظر به معنای رؤیت باشد تناقض در کلام به وجود میآید؛ زیرا اینکه «به هلال نگاه کردم ولی آن را ندیدم» بیمعناست.
» و آیات متعدد دیگری نیز وجود دارد که همین معنا در آنها بهکار رفته است و مفسران در ذیل آیه 13 سوره حدید آنها را به عنوان شاهد بر استعمال «نظر» به معنای انتظار ذکر کردهاند.
از اینرو از نظر ایشان معنای آیه غیر از رؤیت حسی خداوند میباشد و از سویی آیه دیگر قرآن میفرماید: «لیس کمثله شیء» و قول به رؤیت خداوند مستلزم آن است که خدا نیز مانند بقیه اجسام، قابل رؤیت باشد و لذا خداوند مثل پیدا میکند و این مردود است؛ از سوی دیگر نیز روایات متعدد شیعی بر استحالۀ رؤیت حسی خداوند دلالت دارد.
(صدوق، 1398: 117) اما اینگونه روایات در منابع اهل تسنن به رؤیت حسی تفسیر شده است که قبلا به صورت مستدل اشکال این نظر و مردود بودن آن بیان شد.