چکیده:
میراث دینی از مهمترین ساختمایههای شعری و از پربارترین منابع الهامگیری شاعران در جهت واگویهی احساسات درونی و اندیشههای ایشان محسوب میگردد. در این بین قرآنکریم به واسطهی عمق معانی، غنای واژگانی و ویژگیهای منحصر بهفرد هنری و بلاغی، در مقام ارزشمندترین منبع دینی الهام بخش نزد شاعران و ادیبان مسلمان قرار دارد. بهگونهای که ایشان در شعر خویش با کلام وحی رابطهی بینامتنی برقرارکرده، از این آبشخور سرشار در سطوح مختلف مفهومی، لفظی و اسلوبی بهره برده اند. یکی از شاعرانی که عبارات و معانی قرآنی از اصلیترین دستمایههای هنری او محسوب میگردد، «صفیالدینحلی» است. در جستار پیش رو، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، پس از بررسی نظرات گوناگون ناقدان غربی و عربی پیرامون نظریهی بینامتنیت وانواع آن، انواع رابطهی بینامتنی قرآنی در شعر«صفیالدینحلی» نقد وواکاوی خواهد شد که شامل هفت نوع رابطهی بینامتنی کامل متنی، کامل تعدیلی، جزئی، واژگانی، اسلوبی، الهام گیری و اشارهای(تلویحی)میباشد. نتایج جستار حاضر حاکی از آن است که رابطهی بینامتنی قرآنی در مدائح نبوی و مراثی شاعر از بسامد بیشتری برخوردار است. از طرفی بینامتنی کامل تعدیلی، اشارهای و جزئی بیشتر مورد توجه صفیالدینحلی بوده است.
خلاصه ماشینی:
تعدیلات وارده: حذف «ثم» و افزودن«من» در آغاز کلام-افزودن «نحو خالقه» -حذف «فکأن» و افزودن حرف تشبیه«ک»-افزودن«الی العنق» 5-پسامتن(زبر متن-متن حاضر): فقالَ إنَّكَ في كلٍّ علي خُلُقِ فقالَ إنَّكَ في كلٍّ علي خُلُقِ (الحلی، 1983،ص 84) -پيش متن(زير متن-متن غايب): وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ (قلم،4) شاعر در مدح پیامبر اسلام، به ایجاد رابطهی تعدیلی با آیهی4 سورهی قلم پرداخته است.
6- پسامتن(زبر متن-متن حاضر): فمَن أتَي اللهَ بعِرفَانِكُم فقَد أتَي اللهَ بقَلبٍ سَليم (الحلی، 1983،ص 87) -پيش متن(زير متن-متن غايب): «إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ (شعراء،89)- إِذْ جَاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ» (صافات،84) شاعر در مدح و ذکر مناقب خاندان پیامبر در قصیدهای که عنوان آن(اتی الله بقلب سلیم) نیز از رابطهی بینامتنی سرمتنی با قرآن کریم برخوردار است.
البته جمله «قولی: سلاما» با چندین آیهی دیگر از مصحف شریف رابطهی بینامتنی تعدیلی دارد: هود،69؛ حجر،52؛ ذاریات،25؛ واقعه،26 10- پسامتن(زبر متن-متن حاضر): يا بُدوراً تَغيبُ تحتَ التُّرابِ و جِبالاً تَمُرُّ مَرَّ السّحابِ إنَّ فی ذلکَ اعتباراً و ذِکرَی، یَتَوَعَّی بها ذَوو الألبابِ (الحلی، 1983،ص339) - پيش متن(زير متن-متن غايب): (وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ ( (نمل،88) شاعر در رثای سلطان منصور، خطاب به وی و دیگر بزرگانی که دار فانی را وداع گفته اند، با استعانت از تصویر صحنهی روز قیامت و حالت حرکت برق آسای کوه ها در قرآن کریم میگوید: «ای ماههایی که زیر خاک مخفی مانده اید و کوههایی که همچون ابر عبور مینمایید، این حالت، عبرت و اندرزی است برای خردمندان».