چکیده:
این مقاله به بررسی و شرح آرای تربیتی «ابنسحنون»، متفکر اسلامی قرن سوم هجری
و کتاب «آداب المعلمین» وی میپردازد.
اهمیت تبیین آرای تربیتی ابنسحنون و کتاب او در این است که:
اولا ـ جامعه علمی و فرهنگی ما با اولین تألیف تربیتی در تاریخ تعلیم و تربیت
اسلامی آشنا میشود.
ثانیا ـ کتاب ابنسحنون تصویری از فرهنگ، برنامه آموزشی، مواد درسی، دروس
ضروری و اختیاری مدارس (در قرن سوم) در قیروان است.
ثالثا ـ تاریخ مطمئنی از اوضاع تربیت، نوع ارتباط معلم و مربی با متعلم و متربی در
مغرب به حساب میآید.
رابعا ـ نوع نگرش فقهی علمای مالکی - در آن عصر - به مسایل تعلیم و تربیت، منابع
مورد توجه آنان و چگونگی برداشت تربیتی آنها از احادیث پیامبر صلیاللهعلیهوآله و... روشن
میگردد.
ابنسحنون سواد آموزی، یادگیری قرآن، آموختن آداب دینی و پرورش بر اساس آن
را از هدفهای تعلیم و تربیت دانسته و براساس بینش ویژهای که وی از معلم و شغل معلمی
دارد، وظایف معلم را در محدوده تعهدها و قراردادهای مالی بین او و اولیای
دانشآموزان تبیین میکند.
خلاصه ماشینی:
"(41) در اینکه آموزش، بویژه آموزش دینی از چه سنی آغاز میشود، ابن سحنون کلام صریحی ندارد؛ ولی از کلام فوق میتوان به دست آورد که او تعلیم نماز و مقدمات آن و پرهیز از نجاست را پیش از 7 سالگی میداند و معتقد است اولیا موظفند فرزند ممیز خود را که میتواند از معلم چیزی یاد بگیرد نزد او بفرستند تا تعلیم ببیند و این تمییز برای بچهها معمولا بین 5 تا 7 سالگی حاصل میشود.
بر اساس این بینش فقهی ابن سحنون میگوید: معلم نباید به دانشآموزان دستوری بدهد که جنبه تعلیم و تربیت ندارد و یا او را برای کارهای شخصی خود به جایی بفرستد.
در این فرض، علاوه بر آنکه معلم از حقوق مالی محروم میگردد، تأدیب هم میشود؛ زیرا بر اساس قرار داد خود با اولیا عمل نکرده است و اگر ناتوانی و یا انجام ندادن وظیفهاش بین مردم معروف باشد و تفریطش در امر تدریس آشکار، از شغل معلمی نیز بر کنار میگردد.
ابن سحنون در این زمینه فروعی را به شرح زیر مطرح کرده است: الف - اگر معلم برای یک سال اجیر شود اولیا باید تمام اجرت معلم را بپردازند، اگر چه دانشآموزان به علت سفر و یا غیر آن در کلاس حاضر نشوند.
لازم به توجه است که در زمان ابن سحنون، مسجد محل درس بود و نیازی به اجاره کردن مکانی ویژه درس احساس نمیشد؛ مگر برای دانشآموزان ابتدایی زیر هفت سال که چون اجتناب از نجاست ندارند، نباید معلم، آنان را در مسجد جمع کند و به آنها تعلیم دهد."