چکیده:
یکی از مباحث مهمی که از دیرباز و از دوران باستان در حکمت الهی و فلسفه و عرفان اسلامی مورد توجه متفکران، فلاسفه و عرفا بوده است، تطابق عوالم تکوینی با عوالم انسانی و یا به عبارتی انطباق عالم اکبر و عالم اصغر و به تعبیر دیگر عالم تکوین و عالم تشریع، و سرانجام تطبیق انسان کلی با هستی است. این مسأله در فرازهای مختلف دعای سحر آمده و مفسران معاصر در شرح این دعا به این موضوع اشاراتی کردهاند. نگارنده سعی کرده تا این مسأله را با نگاهی نو مورد بحث قرار دهد و نتایج حاصل از این مباحث را نقد و بررسی و تحلیل کند، و توجیه عقلی نظریه همبستگی علم ازلی الهی را با هستی و آفرینش بیان کرده و برداشت خود را از آن ارائه دهد.
خلاصه ماشینی:
بنابراين مشيت حق تعالي همان علم عنائي اوست و غايتي جز نفس خود ندارد، و هر کس در نظام کل هستي تعقل و تدبر کند، مطلب برايش به طور کامل روشن مي شود، و کامل ترين اشياء از مشيت دوم صادر ميشود نسبت به کره زمين و موجوداتي که در عوالم پايين قرار گرفته اند، و هر کس معتقد به غير اين باشد بايد قائل به بخت و اتفاق باشد، مانند ذيمقراطيس و پيروان او که معتقد به اين عقيده اند و گفته اند که اراده حق تعالي از حکمت خالي است ، و عنايت ازلي هم در کار نيست ؛ مانند گفته شيخ اشعري و پيروان او، و قائلين ديگري هم هستند مانند گروه معتزله و متکلمان از آنان که مشمول آيات زيرند: (به تصویر صفحه مراجعه شود)﴿إن الذين کفرواوصد واعن سبيل الله فقدضل واضلا إلابعيدا﴾(نساء/١٦٧) «هر آينه آنان که کافر شده اند و از راه خدا دور گرديده اند سخت به گمراهي افتاده اند» و يا فرموده : (به تصویر صفحه مراجعه شود)﴿وماقدرواالله حق قدره ﴾(انعام /٩١) «خدا را آن چنان که در خور اوست نشناخته اند» عنايت و مشيت ازلي مورد انکار اشراقيون قرار گرفته است ، ولي مشائيون مانند شيخ الرئيس آن را اثبات نموده اند، و ليکن علم به اشياء را در حق تعالي زايد بر ذات حق تعالي تلقي کرده اند به گونه اي که آن صور عارض بر حق تعالي ميشود و علم حق تعالي به نحو ارتسام در ذات به ٣٤ / مطالعات قرآني، سال چهارم ، شماره ١٥، پاييز ١٣٩٢ حساب آورده شده و مضمون اين کلام در شعر زير آمده است (صدرالمتألهين ، ج ٦: ١٦٤): ارتسام صورت اشياء غلط در ذات حق شيء واحد فاعل و قابل چه نازيباستي واجب الوجود در مرتبه ذات و مقام احديت که مقام غيب الغيوب نيز ناميده ميشود، از طريق علم ذاتي به جميع عوالم ملک و ملکوت عالم است ، و علم ازلي او سابق بر اشياء و سابق بر صور الهي و علوم تفصيلي است .