چکیده:
هدف این مقاله نشان دادن تاثیر حکمت های خسروانی و اندیشه های ایرانشهری در ادب عربی است. با آنکه این سخن جدید نمی نماید، موضوع از زاویه جدیدی مطالعه شده که تا به حال به آن پرداخته نشده است. این مقاله مدعی است علاوه بر حضور گسترده حکمت های ایرانی در ادب عربی، بخش اعظم بیش از هزار مثل مولدی (غیر عربی) که در منابع عربی وجود دارد، ایرانی است. لذا پس از ترسیم زمینه های تاریخی برای انتقال این اندرزها به ادب عربی، با معرفی ده ها نمونه از این امثال که در ایرانی بودن آنها تردیدی وجود ندارد، راه را برای پژوهش های بعدی هموار کرده ایم. افزون بر این، برای آنکه تاثیر ادب و فرهنگ ایرانی را در ادب عربی نشان داده باشیم، مضامین مشابه آنها را در ادب فارسی و عربی نقل کرده ، به امثال و حکم دهخدا ارجاع داده ایم. در مواردی نیز به نقد شرح و تحلیل برخی متون ادب فارسی پرداخته ایم تا نشان دهیم تاثیر اندیشه های ایرانی در ادب عربی بیش از آن است که امروز بر اذهان پژوهشگران حاکم است و حق فرهنگ و ادب ایران نه تنها از سوی محققان عرب که از سوی اندیشمندان ایرانی هم، چنانکه باید شناخته نشده است.
خلاصه ماشینی:
تأثیر اندرز ایرانی در ادب عربی جاحظ در کتاب الرسائل (1344: 43) در نامة پانزدهم با عنوان کتاب ذم اخلاق الکتاب از شیوة کاتبان روزگار خود بهگونهای سخن میگوید که حاصل آن از یکسو شهرت بسیار امثال بزرگمهر و انوشروان، رسائل عبدالحمید کاتب، ادب ابنمقفع، کتاب مزدک و کلیله و دمنه است و از دیگر سو، اقرار به برتری این افراد بر برخی دانشمندان مسلمان و عرب است: «....
برای شناخت عمق و گسترة نفوذ اندیشه و فرهنگ ایرانی در ادب عربی کافیست بدانیم، بنا به گفتة عسکری (1302: 218) صالح بن عبدالقدوس بیش از 1000 حکمت ایرانی را در اشعار خود جا داده است (سبزیانپور، 1384 ب: 87-84)؛ (همان، 1389 ب: 24).
امثال مولدی که به تصریح صاحبنظران عرب، ایرانی هستند در این مقاله بیش از 20 نمونه ضربالمثل نقل کردهایم که از یکسو مولد هستند و از دیگر سو، عین همان سخـن و یا مضمـون آن، در منـابع عـربی به تصریح صاحبنظران عرب، از حکمتهای ایرانیان دانسته شده است، این نمونهها از باب مشت نمونة خروار، نشان از تأثیر گستردة پندهای ایرانیان در ادب عربی دارد.
(میدانی، 2003، ج 1: 137) ابونواس در اشعار خود این ضربالمثل را ایرانی دانسته است (سبزیانپور، 1389: 79-74).
») و برای اطلاع از ریشه ایرانی این مثل و دیدگاه جاحظ در خصوص تأثیر آن در ادب عربی (ر.
سبزیانپور، وحید (1384الف)؛ بازشناسی منابع حکمتهای عربی کتاب امثال و حکم دهخدا، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 3، ص 69-55.