چکیده:
مساجد در صدر اسلام بهدلیل عهدهداری کانون اصلی ارتباط مردم بهویژه فعالان جامعه، کارکردهای فراوانی در نظام اجتماعی ایفا میکردند. در عصر جدید بهدلیل تفکیک ساختاری و تقسیم کار به برخی از کارکردهای اجتماعی و سیاسی آن کمتر توجه میشود. با این حال در جریان انقلاب اسلامی ایران، مساجد نهتنها محلی برای عبادت که محلی برای فعالیت فرهنگی علیه رژیم و نظام اجتماعی حاکم تبدیل شد. با توجه به مطالب یادشده، نگارندگان برای تحلیل نقش مساجد در انقلاب اسلامی ایران از رهیافت کارکردگرایانه بهویژه نظریههای تالکوت پارسونز و رابرت مرتن بهره گرفته و با استناد به نمونههای تاریخی مرتبط با تحولات ایران در سالهای انقلاب نشان دادهاند مساجد ایران در آن سالها با تجمیع همفکران، آموزش الگوهای ارزشی متضاد با ارزشهای نظام حاکم به مردم و انتقاد از سیاستهای حاکم بر نظام اجتماعی دورة پهلوی بر مبنای الگوهای ارزشی اسلامی، توانستهاند نقش عمدهای به همراه برخی دیگر از فعالان عرصة فرهنگی، در ایجاد اختلال در کارکرد حفظ الگوهای ارزشی و انگیزشی نظام اجتماعی حاکم و در نتیجه عدم تعادل آن ایفا کنند. این کژکارکرد به یاری یک کارکرد پنهان در مساجد یعنی سازماندهی ارتباطات مبارزان انقلاب اسلامی شکل گرفت.
خلاصه ماشینی:
با توجه به مطالب یادشده، نگارندگان برای تحلیل نقش مساجد در انقلاب اسلامی ایران از رهیافت کارکردگرایانه بهویژه نظریههای تالکوت پارسونز و رابرت مرتن بهره گرفته و با استناد به نمونههای تاریخی مرتبط با تحولات ایران در سالهای انقلاب نشان دادهاند مساجد ایران در آن سالها با تجمیع همفکران، آموزش الگوهای ارزشی متضاد با ارزشهای نظام حاکم به مردم و انتقاد از سیاستهای حاکم بر نظام اجتماعی دورة پهلوی بر مبنای الگوهای ارزشی اسلامی، توانستهاند نقش عمدهای به همراه برخی دیگر از فعالان عرصة فرهنگی، در ایجاد اختلال در کارکرد حفظ الگوهای ارزشی و انگیزشی نظام اجتماعی حاکم و در نتیجه عدم تعادل آن ایفا کنند.
اکنون با توجه به مطالب گفتهشده در رهیافت کارکردگرایانه، به ارائة تحلیل نقش مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته و در ادامه، مستنداتی تاریخی از ایفای نقش یادشده ارائه میشود: مساجد بهعنوان یک مؤسسة[<EndNote No="1" Text=" استفاده از لفظ «مؤسسه» در اینجا به جای «نهاد» از این جهت صورت گرفته است که در ادبیات کارکردگرایانه، نهاد به مجموعهای از نقشهای اجتماعی مرتبط با یکدیگر اطلاق میشود که نیازهای جامعه را در حوزهای خاص برآورده میسازد، مانند نهاد آموزش، نهاد اقتصاد، نهاد خانواده و...
این مستندات نشان میدهد مساجد ایران در سالهای انقلاب اسلامی توانستند نقشی مؤثر در ایجاد اختلال در کارکرد چهارم نظم اجتماعی دورة پهلوی دوم یعنی حفظ الگوهای ارزشی و انگیزشی حاکم ایفا نموده و در نتیجه یکی از عوامل اصلی ایجاد عدم تعادل در نظم حاکم بودند.