چکیده:
رکن اصلی و تفکیـکناپـذیر جملـه فعـل اسـت و سـاختمان آن دارای اشکالی چون: فعل ساده، پیشوندی، مرکب ، پیشوندی مرکـب ، عبـارت فعلی و فعل های لازم یکشخصه می باشد. بحث و بررسی هـای زیـادی در خصوص ساختمان فعل صورت گرفته است ، لیکن دربارة سـاختمان عبارت فعلی ، به صورتی بایسته ، پژوهشی جامع صورت نگرفته است . در این مقاله کوشش می شود تـا بـا توجـه بـه نظـر دستورنویـسانی چـون خانلری، احمـدی گیـوی، ابوالقاسـمی ، انـوری، فرشـیدورد و ارژنـگ و زبــانشناســانی چــون مــشکوةالــدینی ، بــاطنی ، وحیــدیان کامیــار و طبیب زاده، به عبارت فعلی پرداخته شود و با نقـد و تحلیـل هریـک از آنها، به درستی و نادرستی و نیز اخـتلاف دیـدگاههـا اشـاره و در ایـن مباحث ، نظر نگارندگان ارائه گردد. لذا هدف این نوشتار، این است کـه به تبیین نظرات دستورنویـسان سـنتی و جدیـد و تعریـف دقیـق تـر و علمی تری که از سوی آنها ارائه شـده اسـت ، بپـردازد و در نهایـت ، بـا تحلیل ساخت عبارت فعلی ، آن را از دو بعد ساختاری و معنـایی مـورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"عبارت های فعلی افزون بر تعریف بـالا بایـد شـرایط زیـر را دارا باشند: ١- بیش از دو کلمه باشند، ٢- یکی از کلمه های عبارت حرف اضافه باشد، ٣- مجموع عبارت معنای مجازی داشته باشد، یعنی مفهوم صریح هیچ یک از اجزاء مورد نظر نباشـد یا به ذهن شنونده نیاید چنانکه از پـای درآمـدن از چهـار جـزء تـشکیل شـده ، معنـای هیچ یک از پا، درآمدن و یا آمدن در آن مـورد نظـر نیـست و مجمـوع ایـن چهـار جـزء «افتادن » است » (احمدی گیوی ، ١٣٨٠: ١١٢٣-١١٢٦).
٣- طبیب زاده در بین زبـان شناسـانی کـه در ایـن پـژوهش بـه نظریـات آنهـا پرداختـه شـده ، تنهـا طبیب زاده با تکیه بر نظر خانلری به تقسیم ساختمان فعل پرداخته و فعـل را بـه افعـال بسیط یا ساده ، پیشوندی ، مرکب ، پی بستی (ناگذر) و عبـارت هـای فعلـی تقـسیم کـرده است .
بــا توجــه بــه مباحــث مطــرح شــده ، نمــوداری از ســاخت هــای عبــارت فعلــی ارائــه می شود: نمودار جدید ساخت عبارت های فعلی ١-عبارت فعلی با حرف اضافة متداول ٢- عبارت فعلی با حرف اضافة نامتداول ٣- عبارت فعلی با حذف حرف اضافه ١- عبارت فعلی ساختاری ٤- عبارت فعلی با حرف اضافة زایدنما ٥- عبارت فعلی ضمیردار ٦- عبارت فعلی بدون ضمیر ٧- عبارت فعلی ویژه ١- عبارت فعلی کهن کاربرد ٢- عبارت فعلی معنایی ٢- عبارت فعلی امروزی (عامیانه ) ٣- عبارت فعلی کنایی ٤- عبارت فعلی ضرب المثلی نتیجه عبارت فعلی یکی از مقوله های سـاختمان فعـل اسـت کـه از دیربـاز در زبـان فارسـی وجود داشته است و می توان از آن به عنوان یکی از راه های فارسی سـازی ، معـادل سـازی و واژه سـازی در مقابـل زبـان هـای بیگانـه ، بـه خـصوص در امـر ترجمـه اسـتفاده کـرد."