چکیده:
سنایی غزنوی از پرآوازه ترین شاعران قرن ششم هجری و از پیشگامان شعر عرفانی محسوب میشود. برای نخستین بار در شعر اوست که مفاهیم و اصطلاحات عرفانی، لطایف و دقایق قرآنی بسیاری به شعر فارسی راه مییابد، که اسماء و صفات حضرت احدّیت ، مهم ترین آنها به شمار میآید. در این تحقیق نحوة تجلی اسماء و صفات الهی از منظر زبانی و واژگانی مورد بررسی قرار میگیرد. سنایی گاه نام و صفت باری تعالی را منطبق با آیات و روایات و ادعیه به کار میگیرد و گاه معادل فارسی برای اسماء الهی برمیگزیند. بخشی دیگر از این مبحث ذیل شعر عارفانه - عاشقانه قرار میگیرد و نام هاو صفاتی چون معشوق ، دوست ، دلبر و ... در خطاب به حق ، وارد شعر سنایی میشود.
خلاصه ماشینی:
سنایی گاه نام و صفت باری تعالی را منطبق با آیات و روایات و ادعیه به کار میگیرد و گاه معادل فارسی برای اسماء الهی برمیگزیند.
اسم و صفت الهی یکی از مفاهیم پرکاربرد شعر فارسی محسوب میشود؛ چه شعر غیر عرفانی که همواره با نام و یاد حضرت احدیت شروع میشود و چه شاعران عارف و عارفان شاعر که سراسر سروده هایشان مزین و متبرک به نام هاو صفات نیکوی باری تعالی است .
بخش دیگر اشعار سنایی با درون مایه های مدحی، عاشقانه یا اجتماعی سروده شده اند و شاعر در خلال مضامین و معناهای مختلف ، نام و صفت باری تعالی را نیز به کار برده است .
آن دل کـه همیترسد از شعلۀ آتش والله که بجز روزه مر او را سپری نیست (ص ٩٩) واکاوی نحوة کاربرد اسماء و صفات الهی نشان میدهد که سنایی با دقت و موشکافی و نیز با آگاهی از نظریه های فرق مختلف فلسفی، عرفانی و کلامی به این مهم پرداخته است .
توضیح این که در شعر سنایی اسماء الهی به دو گونه ذکر شده اند: نخست به زبان عربی و منطبق با اسماء الحسنی الهی که در روایات و متون دینی آمده است ، مانند: خالق ، رزاق ، فرد، احد، غنی، رحیم و...
درخویدچنین گویدکرککه :خدایا توخالق خلقانی صدقرن قران را(ص ٣١) خالق : نامی از نام های خدای تعالی، آفریننده ، آفریدگار، خلاق ، پدیدآورندة همه (دهخدا) خالق از اسماء الحسنی الهی است و ١٦٠مرتبه به صورت اسم و فعل در قرآن کریم آمده است .