چکیده:
عطّار، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم ، صاحب چند مثنوی ارزشمند عرفانی است . او منظومه هایش رابرای خواص نسروده و به هنر نیاراسته ، بلکه داستانهایش را به رمز و هدفی آراسته است که وی را در ردیف شاعران سمبولیست قرار میدهد. شاعر عارف رمزی را در پایه و اصل داستانهایش نهاده واز بازیگران صحنه ها به عنوان رمز و نماد بهره برده است که حالات و حرکاتش بیانگر اصل و رمز اوست . این نوشته به اختصار در پی بررسی جنبه های رمزی و عرفانی هفت وادی شهر عشق منطق الطّیر ومثنویهای دیگر عطّار است و اینکه نمادهای به کار رفته در این مثنویها جنبه عرفانی و اجتماعی دارند وجنبه های عرفانی آن پررنگ تر از جنبه های دیگر است .
خلاصه ماشینی:
چون منی را عشق دریا بس بود در سرم این شیوه سودا بس بود جز غم دریا نخواهم این زمــان تاب سیمرغم نباشــــد الامان (همان : ٥٥) کوف رمز مردم زاهد و گوشه نشین و منزوی که مقصود و مراد خود را در کناره جویی از دنیا و دوری از مردم می جویند و طمع خامی بر این میبرند که با این گوشه نشینیها به وصال دوست دست مییابند او عشق به سیمرغ را افسانه ای بیش نمیداند و خود را مرد این راه نمیبیند: عشق بر سیمرغ جز افسانه نیست زآنکه عشقش کار هر مردانه نیست من نیم در عشق او مردانــــه ای عشق گنجــم باشد و ویـــرانه ای (همان : ٥٧) صعوه نماد انسانهای ضعیف و ناتوان است که به علت ضعف و ناتوانی خویش حاضر به تحمل زحمت نیستند و به ضعف خود اقرار میکنند و به دلیل همین عجز ،خود را لایق رسیدن به سیمرغ نمیداند او یوسف را که نماد روح است از چاه تن باز میجوید: گفت من حیران و فرتوت آمدم بی دل و بــی قوت و قوت آمدم پیش او این مرغ عاجز کی رسد صعوه در سیمرغ هرگز کی رسد (همان : ٥٨) پس از این همه بهانه تراشیها هدهد به راهنمایی مرغان میپردازد و همه آنها را سایه ای از سیمرغ مینامد با توصیفات و راهنماییهای هدهدمرغان به نسبت ظلی که بین اینها و سیمرغ وجود دارد پیمیبرند و ناچار برای یافتن سیمرغ رغبت مییابند: جمله با سیمـــرغ نسبت یافتنــد لاجرم در سیــــر رغبت یافتند (همان : ٦٦) چون شنودند این سخن مرغان همه آن زمان گفتند ترک جان همـه برد سیمـــــرغ از دل ایشان قــرار عشق در جانان یکی شد صدهزار (همان : ٨٨) بدین ترتیب عطار مرغان منطق الطیر را به رهبری هدهد از وادیهای بیفرجام و عقبات بیامان و هفت وادی سیر و سلوک میگذارند و سرانجام از آن خیل کثیر مرغان ، سی مرغ را به سرزمین سیمرغ بلند پرواز که نماد حق تعالی است میرساند.