چکیده:
سید حسن غزنوی (م 556ق) از شاعران توانایی است که شعر و شخصیت او به دلیل زندگی در یکی از پربارترین دوره های شعر فارسی، چنان که باید شناخته نشده است. دیوان وی نخستین بار با اشکالات بسیار در سال 1328ش. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، منتشر شده است. این اشکالات در چند حوزه ذیل قابل بررسی است: شیوه تصحیح (مشخص نبودن نسخه اساس و ترتیب استفاده از سایر نسخه ها، مشخص نبودن منبع ابیات و اشعار، نقص نسخه ها)؛ نسخه بدل ها (ذکر نسخه بدل ها بدون علامت (/ رمز) نسخه، عرضه ناقص نسخه بدل ها، ترجیح حاشیه بر متن، یکسانی حاشیه و متن)؛ صورت های نادرست؛ افتادگی ها (اشعار، ابیات)؛ اشکالات کلی (تکرار ابیات و اشعار، غلط های چاپی، نداشتن تعلیقات و نقص در نمایه های پایانی، استفاده از منابعی با چاپ های غیرعلمی). گذشته از نکاتی همچون تعیین و توضیح شیوه مشخص تصحیح و عرضه کامل نسخه بدل ها با رعایت جانب امانت که از اصول اولیه و بدیهی تصحیح علمی است و قطعا باید در تصحیح انتقادی این دیوان مد نظر قرار گیرد؛ امروزه نسخه هایی معتبر از دیوان این شاعر نیز به دست آمده است که بسیاری از اغلاط، تصحیف ها و افتادگی های چاپ مدرس را رفع می کند. در این مقاله با ارائه نمونه های متعددی از کاستی های طبع مدرس بر لزوم تصحیح مجدد دیوان سید حسن غزنوی تاکید شده است.
Seyed Hasan Qaznavi is one of the great poets whose poetry and character have not been known very much due to living in one of the most fruitful periods of Persian poetry. His divan was first published with many problem in 1328 (A.H) by the correction of Muhammad Taqi Modares Razavi. These problems can be studied in the following fields: the method of correction (not specifying the basic copy and order of using other copies، not specifying the source of verses and poems، the defect of copies); variant copies (mentioning the variant copies without the sign (/) of copy، incomplete variant copies، preference of annotation over the text، sameness of annotation and text); incorrect forms; omissions (poems and verses); general problems (repetition of poems and verses، print errors، not having appendices and defection in end indices and using sources with unscientific publishing). Besides some points such as determining and explaining the specific method of correction and providing complete variant copies by considering trustworthiness which is one of the primary and obvious principles of scientific correction and should be regarded in the critical correction of this Divan، nowadays some authentic copies of this Divan have been obtained which eliminate many mistakes، Tashifs and omissions of Modares’ printed version. Proposing various instances of such mistakes and defections، this research emphasizes the necessity of recorrection of Seyed Hasan Qaznavi’s Divan.
خلاصه ماشینی:
کوشش مرحوم مدرس در تصحیح دیوان سید حسن با وجود ضعف باصره ستودنی است اما ایشان خود بیش از همه از نقصهای چاپ خویش آگاه بوده و چندین جا به این نکته اشاره کرده است.
مدرس شیوۀ خود را در تصحیح، به این صورت خلاصه کرده است که پس از گردآوری اشعار سید حسن از مجموعهها و تذکرهها، آنها را با نسخهای از دیوان در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مقابله کرده است و پس از تفکیک قصاید و ترجیعات و جز آنها، برخی از اختلافات نسخ را در ذیل صفحات ذکر کرده است.
بنابراین نسخة آستان قدس از نظر وی بهترین و مهمترین منبع در تصحیح دیوان بوده است اما از آنجا که این نسخه به خط نستعلیق غیرمنقوط نوشته شده است مدرس در موارد بسیاری از آن عدول کرده، روایت نسخة ملک و مجلس را که خواناتر بوده، اختیار کرده است بی آنکه از وجه ترجیح سخنی به میان آورده باشد.
این دستنویس که حدود 2300 بیت از اشعار سید حسن در آن دیده میشود از نظر امتیازهای نسخهشناسی پس از نسخة کتابخانۀ ملی قرار دارد و در برخی موارد که ضبطهای آن نسخه، غلط مسلم است در تشخیص ضبط درست و تأیید ضبط نسخههای دیگر بسیار راهگشاست.
افتادگیها چنان که گفته شد مدرس در تصحیح خود از دو نسخۀ مهم دیوان استفاده نکرده است و این موضوع موجب شده است اشعار و ابیات فراوانی از سید حسن غزنوی از دیوان مصحح او ساقط شود.
در این نسخه حدود 4500 بیت از اشعار سید حسن در 39 برگ کتابت شده است (صدرایی خویی، 1376: 26/ 362).