چکیده:
شرح حال نگاری که با نام های تراجم ، سرگذشتنامه نویسی، زندگینامه نویسی ، موالید و وفیات و... شناخته میشود، در میان علوم اسلامی از جمله علومی است که دارای پیشینه ای دیرین است . شرح حال نگاری اسلامی را میتوان دنباله فن سیره نویسی پیامبر (ص )، صحابه و تابعین دانست که بعدها به شکل علم مستقلی درآمد. در این علم به ثبت و نگارش خصوصیات زندگی افراد برجسته جامعه از اقشار و طبقات مختلف میپردازند. سال تولد و وفات افراد، مشاغل ، محل زندگی، آثار مهم ، اشعار و ... از جمله مواردی است که در این گونه کتب به آن پرداخته میشود. در این مقاله با روشی توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی این علم در دو دوره عباسی و ممالیک پرداخته میشود و به این منظور دو اثر مهم در زمینه شرح حال نگاری، در هر کدام از این دوره های تاریخی مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت . این بررسی نشان داد که در شرح حال نگاری عصر عباسی غالبا به نام ، نسب ، کنیه ، اشعار و آثار علمی و برخی از مشخصات ظاهری صاحب شرح حال پرداخته میشد و معمولا به صورت حوزه ای، منطقه ای یا طبقاتی نگاشته میشد؛ اما این علم در عصر ممالیک سیر تکاملی خود را به اوج رساند و علاوه بر نام و نسب ، کنیه ، اشعار و آثار علمی، به سیمای زندگی شخصیت صاحب شرح حال پرداخته و ضمن وارد نمودن سیاست به این عرصه ، نگارش آن معمولا به شکل ترتیب حروف الفبایی و بر اساس معجم نگاری صورت میپذیرفت .
خلاصه ماشینی:
"بدیهی است که توجه به امور ظاهری در شرح حال نگاری یکی از نکات منفی بود کتب تراجم دوره عباسی بود و این امر باعث میشد تا شناختی سطحی از صاحب شرح حال به دست آید و کمتر به جنبه تحلیلی و بررسی تمام ابعاد شخصیتی و زندگی فرد پرداخته میشد اما به تدریج در دوره ممالیک و همان طور که اشاره شد با پیشگامی ابن خلکان ، شرح حال نگاری اسلامی به این ویژگی نزدیک تر شد اگر چه مسائل مختلفی در این دوره مانند سیاسی شدن شرح حال ها با آن همراه بود و شاید بتوان دلیل آن را مناصبی مهمی دانست که اغلب نویسندگان این دوره مانند ابن خلکان و ابن تغری عهده دار آن بودند، نکته جالب توجه در مورد عصر ممالیک آن است که اکثر نویسندگان این عصر از صاحب منصبان بلند لشگری و کشوری بودند و با سلاطین مملوکی ارتباطی تنگاتنگ داشته اند و بر بسیاری از اسناد دولتی آگاهی کامل مییافتند، از این رو حوادث و وقایع را با دقت و تفصیل گزارش ، بیان میداشتند (ابن تغری بردی، ١٣٩٢: ٢٠/١٦-٢٣) و همین امر سبب ارزش تاریخی و علمی آثار این دوره شده است البته گاهی اوقات نزدیکی به سلاطین ، سبب شد که مؤلفان برخی از ضعف های دوره حکومت ممالیک را نادیده بگیرند."