چکیده:
سیر تاریخ وقف در ایران اسلامی از جمله دورآنهای دورانهای کارساز و درخشان، میتواند نقش این نهاد ارزشمند را در پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلامی بازگو کند. مرحوم عبدالحسین سپنتا از جمله کسانی است که نزدیک به نیم قرن پیش با تدوین اثری نسبتا مناسب کوشیده تا با ارایه مطالب و اسنادی قابل توجه و کمنظیر به توصیف وقف در ایران اسلامی به ویژه شهرهایی مانند اصفهان بپردازد، هر چند که مطالعات وقف امروزه نسبت به گذشته متحول شده لیکن کار مرحوم سپنتا در «تاریخچه اوقاف اصفهان» قدمی مهم در تبین اهمیت وقف در تاریخ تمدن اسلامی، ایران و به ویژه اصفهان است.
خلاصه ماشینی:
اگر شکاف و شکن طاقها و دیوارهای این ابنیه نیمه ویران زبان داشت به صراحت میگفت که از سال 1014 هجری بسیاری بازارها، حمامها و املاک و دیههای بزرگ وقف برای تعمیر و حفظ ما بود و به شهادت کتابهای مستندی مانند قصص الخاقانی و خلدبرین و عالم آراء عباسی و تاریخ عباسی این موقوفات در دوران صفویه صدها هزار تومان قیمت داشت و عواید آن مبالغ شگفتآوری را تشکیل میداد، وقفنامه موقوفات سلطنتی را شیخ بهاءالدین محمد عاملی (معروف به شیخ بهایی) نوشت و رسیدگی به کار اوقاف را امثال میر جلال الدین حسن صلایی؛ میر محمد باقر داماد، ملاعبدالحسین کاشی، ملامحسن فیض و مولانا عبدالله شوشتری و شیخ لطف الله میسی عاملی و میرزا رضیها عهده دار بودهاند و از عواید وقف مبالغی به ارباب علم و مستمندان اختصاص داده شده بود، به طوری که منجم باشی شاه عباس جلال الدین محمد یزدی مینویسد: در سال 1017 هجری مقرر شد هر ساله شش هزار تومان به مستحقین پرداخته شود و در تاریخ عباسی مینویسد: مبلغ یک هزار تومان وظیفه به ارباب علم داده میشد و بنا به قولی شاه عباس گفته است: آنچه اطلاق مالیت بر آن توان کرد حتی این دو انگشتر که در دست دارم وقف است لیکن مشروط بر آن است که به هر مصرفی که رأی صوابنمای اشرف که متولی آنهاست اقتضا نماید در راه دین و دولت صرف نمایند، تاریخ زندگی شاه عباس و بعضی سلاطین دیگر صفوی حاوی بسیار مطالب در این باب است که متأسفانه امروز از بسیاری موقوفات آن عصر اثر و خبری نیست و ابنیه نیمه ویران ولی قابل تعمیری که باقیمانده به زبان حال به کسانی که به قول شاه عباس عواید اوقاف را در این راه دین و دولت صرف نکردهاند، نفرین میفرستد 2 .