چکیده:
تاریخ ایران شاهد چهار دوره گشایش فضای عمومی است که در کنار سایر نهادها و پدیده ها، مطبوعات را نیز متاثرکرده اند. رشد کمی و کیفی مطبوعات در دوره های مذکور، یکی از اولین تغییرات مثبت در حوزه روزنامه نگاری محسوب می شود. از سوی دیگر، اگر مطبوعات از توسعه فضای عمومی تاثیرمی پذیرند، به عنوان عاملی مهم برای تقویت و حفظ آن نیز نقش آفرینی می کنند. این امر، از طریق بازتولید نظام معنایی که خواستار تقویت و توسعه فضای عمومی است، صورت می گیرد. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل گفتمان، چهار روزنامه در دوره های انقلاب مشروطه (1285تا 1289) و نخست وزیری دکتر مصدق (1330 تا 1332) مربوط به دوره قبل از انقلاب، پیروزی انقلاب اسلامی (1358-1357) و برگزاری هفتمین انتخابات ریاست جمهوری (1380- 1376) مربوط به دوره بعد از انقلاب مورد بررسی قرارگرفته اند تا پس از شناخت نظام معنایی تولیدشده از سوی روزنامه ها، وجوه اشتراک و افتراق آن ها مشخص شود. ویژگی مشترک دوره ها، توسعه فضای عمومی و ویژگی مشترک روزنامه های منتخب حمایت از این فضا و تلاش برای تقویت آن است. نتایج پژوهش نشان می دهند، مفصل بندی نظام معنایی روزنامه ها به هنگام توسعه فضای عمومی، از انقلاب مشروطیت تاکنون به شیوه های مختلف بازتولیدشده و از وجوه اشتراک بیش از وجوه افتراق برخوردارند. «قانون»، «آزادی» و «مردم»، مولفه های اصلی نظام معنایی مطبوعات در این دوره زمانی (1380 تا 1285 ه . ش) بوده اند.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش نظریه ربطی گفتمان از آن رو مورد استفاده قرار میگیرد تا مشخص شود که گفتمان مطبوعات مورد بررسی که از توسعه فضای عمومی حمایت میکنند، چگونه در برابر برجسته ترین رویدادهای سیاسی، اجتماعی هر دوره تاریخی موضع گیری داشته و چه نظام معنایی را بازتولید کرده اند.
به عبارت دیگر تحلیل گفتمان عبارتست از تعبیه سازوکار مناسب و اعمال آن در کشف و تبیین ارتباط گفته (متن ) با کارکردهای فکری و اجتماعی (یارمحمدی، همچنین با استفاده از روش اسنادی یا کتابخانه ای و با استناد به چارچوب نظری، دوره کلان پس از انقلاب مشروطه تا زمان مورد بررسی (١٣٨٠) در چهار دوره تاریخی برمبنای گشایش و توسعه فضای عمومی متأثر از تحولات سیاسی، اجتماعی، حضور پرقدرت مطبوعات در عرصه عمومی و بازتولید نظام معنایی همسو با این تحولات از سوی نشریات مطالعه میشود.
از نحوه ارزش گذاری متن به نظر میرسد که در دوره مورد بررسی، دال آزادی از این رو در شمار وقته ها یا دال های حاشیه ای قرارمیگیرد که تحولات سیاسی، اجتماعی تااندازه ای منجر به شکل گیری فضای عمومی باز شده و حد قابل قبولی از آزادی را برای همگان و به ویژه مطبوعات فراهم کرده است .
از سوی دیگر در این دوره به دلیل روابط و سیاست های خارجی کشورهایی چون انگلستان و امریکا، «غیر» خارجی برجسته است که از طریق تأمین نیازهای مالی مخالفان دولت و تلاش برای محو استقلال کشور به طور غیرمستقیم ، بر فضای عمومی تأثیرگذارند و حاصل این تأثیر در متن هم به صورت شیوه های نرم افزاری مخالفان برای حاشیه رانی دولت مانند انتشار روزنامه و هم به صورت سخت افزاری مثل تحریک مردم به حمله و آشوب دیده میشود.