چکیده:
حکمای اسلامی از جمله ابن سینا، عشق انسانی را به عشق حقیقی و مجازی تقسیم کرده اند. عشق حقیقی همان اشتیاق و حب شدید به ذات و صفات الهی است و عشق مجازی، خود به عشق نفسانی و عشق حیوانی تقسیم میشود. مبدا عشق نفسانی، سنخیت و مشالکت جوهری نفس عاشق و معشوق است، اما مبدا عشق حیوانی، شهوت جسمانی و خواهش لذت حیوانی است. ابن سینا، عشق مجازی را یکی از عوامل «تلطیف سر» میداند و «تلطیف سر» از اهداف ریاضت عارفانه و طریقی برای رسیدن به کمال است. ملاصدرا نیز معتقد است که در عشق مجازی نفسانی، اتحاد نفس عاشق با معشوق از طریق استحسان و تمثل زیباییهای ظاهری و باطنی معشوق، منجر به لطافت روح و آمادگی در نفس عاشق میگردد بطوری که او را آماده پذیرش مقام فناء فی الله میگرداند. برهمین اساس میگوید: «المجاز قنطره الحقیقه»؛ عشق مجازی پلی است برای رسیدن به عشق حقیقی و در نهایت کمال انسانی.
خلاصه ماشینی:
ملاصدرا نیز معتقد است که در عشق مجازی نفسانی، اتحاد نفس عاشق با معشوق از طریق استحسان و تمثل زیباییهای ظاهری و باطنی معشوق، منجر به لطافت روح و آمادگی در نفس عاشق میگردد بطوری که او را آمادة پذیرش مقام فناء فیالله میگرداند.
زیباییهای نفس کمالات نفسانیند و نفسی که بعنوان عاشق به چنین زیباییهایی توجه دارد خود نیز این زیبایی ما را بالفعل داراست و چون در نفس دیگری بعنوان معشوق کشف میکند، یک نحوه مشابهت و مشاکلت را در جوهر نفس خود و او کشف میکند و همین انکشاف، آغاز رخداد عشق است.
( ) دربارة چگونگی تأثیر عشق مجازی نفسانی در روح و نفس انسان خود ابنسینا بیان خاصی ندارد ولی خواجه در شرح اشارات میگوید: «عشق مجازی نفسانی، نفس آدمی را نرم و ملایم و دارای رقت و شوق و وجـد میکند و او را از تعلقـات دنیوی و زنجیرهای ضخیم مـادیت، رهـا میسازد، او نیز سبب میشود که از هرچه غیر معشوق است، منصرف شود.
آنچه بسیار مهم است و باید به آن توجه داشت این است که عشق در مرتبه اوسط با «نشانهشناسی» و بتعبیر قرآن با «آیهشناسی» پیوند دارد؛ یعنی عاشق در چشمانداز هستیشناسانة خود به جهان و انسان، نگاهی نشانهشناختی و در عین حال زیباییشناسانه دارد؛ زیرا همه چیز در نزد عاشق، آیه و نشانه آن ذات باری و حقیقت متعالی است که واجد همة زیباییها، خوبیها، کمالات، عشقها و لطفهاست و انسان کامل برترین آیه و نشانة اوست.