چکیده:
امامت نخستین مسئله بحث برانگیز و اختلاف آفرین در تاریخ اسلام است که نخستین دسته بندی ها و انشعاب ها را، پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، در میان مسلمانان به وجود آورد. فرقه های اسماعیلیه و زیدیه از مهم ترین فرقه های شیعه، بعد از شیعه اثنی عشری، به شمار می روند که هنوز حیات سیاسی و اجتماعی دارند، اما دیدگاهشان به مسئله امامت از سده های نخستین اسلامی شکل گرفته است. یافته های پژوهشی نشان می دهد که این دو فرقه نخست معتقد به امامت و رهبری اهل بیت پیامبر بودند. اما با گذشت زمان، کسانی جز ایشان را امام و رهبر خویش گرفتند. بدین سبب، زمینه های انحراف در بین آنها کم کم آشکار شد. در این مقاله برآنیم با تکیه بر روش تاریخی، بحث امامت را از دیدگاه دو فرقه اسماعیلیه و زیدیه بررسی کنیم
خلاصه ماشینی:
اساسـیتـرین نـزاع بعـد از رحلت پیامبر (ص ) بر سر امامت و خلافت بود، و این امر سـبب شـد امـت اسـلام بـه دو گروه تقسیم شود: شیعه و اهل سنت ؛ شیعیان امامت و خلافت علیبن ابیطالب (ع ) را بعد از پیامبر (ص ) قبول داشتند و آن را نص صریح پیـامبر (ص ) و قـرآن مـیدانسـتند، امـا دیگر مسلمانان میگفتند پیامبر برای خود جانشینی تعیـین نکـرده ، و کـار را بـه مـردم سپرده است .
ایـن اخـتلاف سـبب پراکنـدگی صـفوف شیعیان شد و آنها را به گروه های مختلفی تقسیم کرد: گروهی امامـت محمـد حنفیـه را پذیرفتند؛ دستۀ دیگر زیدبن علیبن حسین (ع ) را امام خویش دانسـتند و اعتقـاد داشـتند که امام باید دعوت به خویشتن داشته باشد؛ گروهی یازده امام از تبار علـی (ع ) را ولـی دانستند که همان اثنیعشریه هستند؛ سرانجام ، شماری اسماعیل بن جعفرالصادق (ع )، یـا محمدبن اسماعیل ، را امام دانستند که اینان اسماعیلیه اند.
باید گفت که اعتقاد غالب زیدیه درباب امامـت ریشـه در افکـار زیدبن علی دارد؛ بدین معنی که خود زید از نخستین کسانی است که در این فرقه سخن از امام وامامت به میان آورده است .
٣. زیدیه خروج و قیام کردن به شمشیر را شـرط اساسـی بـرای امامـت مـیدانـد، و آورده اند که امام محمد باقر(ع ) با زیدبن علی(ع ) بر سر این موضوع منـاظره داشـت ؛ امـام باقر(ع ) میگوید که اگر شرط امامت خروج و قیـام اسـت ، درایـن صـورت پدرشـان امـام سجاد(ع ) امام نخواهد بود، زیرا او نه قیام کرد و نه به آن ابراز تمایل داشت .