چکیده:
در این مقاله، شرفنامه نظامی با رویکرد سبکشناختی، تحلیل شده است. چارچوب منظور در این تحلیل، بررسی سه سطح فکری، زبانی و ادبی اثر به روش توصیفی است که ابتدا عناصر دارای بسامد از متن استخراج، سپس از راه توصیف و تحلیل بررسی شده است. بر طبق مؤلفههای دارای بسامد، هر یک از سه سطح مذکور به زیرمجموعههایی نیز تقسیم شده است. جستجوی ناکجاآباد، دم غنیمت شمردن و بزماندیشی سه مفهوم غالب در سطح فکری است که عمدتا برخاسته از تجارب ناخوشایند شاعر در کهنسالی اوست. تشخص زبانی به واسطه جنبه موسیقایی و حوزههای واژگانی گوناگون و برخی ویژگیهای نحوی، سطح زبانی شرفنامه را دارای جنبههای سبکشناختی کرده است. بررسی تشبیه و استعاره، مهمترین مؤلفههای سطح ادبی شرفنامه، نشان میدهد که ناسازگاری تصاویر و بسامد آنها با جنبههای مختلف حماسه از قبیل درشتی و خشونت و فراخی و گستردگی فضا، به جنبه حماسی اثر لطمه زده و آن را در مقایسه با متون حماسی فاخری چون شاهنامه در سطح پایینتری قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"«بیا تا خوریم آنچه داریم شاد درم بر درم چند باید نهاد»(همان: 978) با این همه نمیتوان برای خیام و نظامی در گرایش به اغتنام وقت علل یکسانی برشمرد؛ در تلقی نظامی، دریافت حال، فرصتی است که در آن انسان احوال و اشتغالات خود را پیش چشم میآورد تا مآل را دریابد، نه شک و پرسشگری نسبت به کار جهان و پایان آن را، که در احوال خیام دیده میشود(4).
در مقایسه با فردوسی «که استعارههای او در زمینههای غیرحماسی شاهنامه است» (شفیعی کدکنی، 446: 1378) و عمدتا برای توصیف صحنههای بزمی و بیان مطالب غیرصریح، به کار میرود؛ در زبان نظامی، استعاره علاوه بر بزم، در توصیفات رزمی نیز بسامد بالا و اطناب غیرضروری دارد که به علت تخیلهای بیسابقه و جزئینگریها، به صراحت و قوت، اسلوب را که رکن اصلی بیان حماسی است (رک.
ج2: 1024) «ببر تا نشیند در او نازنین خرامان شود آسمان بر زمین»(همان) در خطاب به ساقی در اغلب ساقینامهها - که در ابتدای هر بخش شرفنامه آورده شده است - شراب با استعاره یاد میشود: «بیا ساقی آن زیبق تافته به شنگرف کاری عمل یافته»(همان: 1124) «بیا ساقی آن شیر شنگرفگون که عکسش درآرد به سیماب خون»(همان: 1056) در توصیفات رزمی همانند تصاویر تشبیهی، ضمن وجود برخی تصاویر ناهمخوان با موضوع حماسه، عناصر کلان طبیعت، مانند کوه و حیوانات مهیب، مثل شیر و پیل، در مقام استعاره، دارای بیشترین بسامد هستند و از این حیث تناسبی با فضای حماسی ایجاد شده است."