چکیده:
در جهانشناسی عرفانی ابنعربی «قلم اعلی» همان «عقل اول»» «روح کلی» و «حقیقت
محمدیه) است که در تدوین و نگارش سطور کتاب آفرینش نقشی اصلی داردء اما ایجاد
قلم مستلزم وجود قابلیت است که به صورت «لوح محفوظ) یا «نفس کلی» آشکار میگردد.
اینعربی کوشیده تا از طریق تمثیل, نقش لوح و قلم را در تجلی صفات علم و اراده الی
روشن سازد. او در این راه؛ آیات قرآن را بر اساس شهود و مبانی عرفانی تفسیر میکند. اما
افزون بر این آنها را با اصول و قواعد حکمی و نیز طبیعیات قدیم تطبیق مینماید؛
کوششی که برخی از حکیمان مسلمان در تبیین نظریه فیض انجام دادهاند. عطار
نیشابوری در نقطه وج تبیین جهانشناسی خود در «مصیبتنامه» لوح و قلم را به ترتیب
مظهر صفات علم و قدرت «جان» معرفی میکند و اصل «جان» را نور مصطفی یا حقیقت
انسان کامل میبیند. او نیز در توصیفها و تمثیلهای خوه درباره لوح و قلم هم به اصول
عقلی حکمت و هم به مبانی هیئت قدیم یا نظریة افلاک نهگانه نظر دارد. توضیح مبانی و
بیان نقاط اشتراک و تفاوت این دو عارف برجستة مسلمان از جمله نتایج این مقاله است.
In mystical Ontology of Ibn-e Arabi “Supreme Pen” equals “First
intellect”, “global Soul” and “Muhammadian Truth” which have main roles
in composition and formulation of the Book of Creation, but making the pen
demands ability which is reflected in form of “guarded plate” or “general
self”. Ibn-e Arabi attempted to clarify the role of plate and pen in revelation
of divine Science and Will via allegory. Along this way, he interprets the
Quranic verses based on intuition and mystical doctrine, but in addition to
this, he adjusts them with the philosophical principles and old physics; an
action which is done by some of Muslim scientists in specification of Grace
Theory. Attar of Neyshabur, in the climax of explicating his Ontology in
“Mosibat-Name (Tragedy-Letter)”, introduces Plate and Pen respectively as
the symbol of Features of knowledge and power of “spirit” and considers the
light of Mostafa (the Prophet) or the truth of Perfect Human as the genuine
“spirit”. In his descriptions and allegories about the Plate and Pen, he also
mentions to the intellectual principles of philosophy and doctrines of old
astronomy or the Nine (Skies) Theory. Explaining the doctrines and
expressing the similarities and differences of these two famous Muslim
mystics are among the results of this study.
خلاصه ماشینی:
تعبیر «کـن فیکـون» کـه در هفت آیة دیگر (بقره: ١١٧، آلعمران: ٤٧ و ٥٩، انعام: ٧٣، نحل : ٤٠، مریم : ٣٥، غافر: ٦٨) نیز بـه آن اشـاره شده ، بر این دلالت دارد که نوعی از کلمات خداونـد کلمـات وجـودی و تکـوینی اسـت و گفتـار یـا کلمات خداوند به معنای ایجاد اشیاء است .
کلمات جسم معانی کلمات روح آمیزش لوح و قلم ترکیب جنبه فعال و منفعل دیوان وجودی الهی ابن عربی در تمثیلی دیگر برای خداوند دیوانی وجودی تصویر می کند کـه صـاحب آن کـاتبی دارد.
او پیامبر را چنین می ستاید: شـــــرف اهـــــل حشـــــر فتـــــراکش بــــوده در مکتــــب حکــــیم و علــــیم لـــــوح محفـــــوظ ملـــــک ادراکـــــش لــــوح محفــــوظ بــــر کنــــار مقــــیم (همان : ١٩٦) بدین سان مقام انسان کامل از لوح محفوظ که نماد علم و حکمت پروردگـار بـه شـمار مـی آیـد، برتر است ؛ زیرا او همة صفات حق تعالی را متجلی نموده و بر همه عالم اشراف دارد: داده اشـــــراف بـــــر همـــــه عـــــالم مـــــر ورا کردگـــــار لـــــوح و قلـــــم (همان : ١٩٦) بررسی موارد کاربرد لوح و قلم در آثار سنایی روشن می سازد که هر چند او در بیـان تمثیلـی نحوة پیدایش موجودات عالم از این واژگان قرآنی بهره برده، اما برای آنها جایگـاه جهـانشناسـانة ویژهای تعیین نکرده و آنها را با عقل کل و نفس کل تطبیق ننموده است .
ابن عربی دست (یمین ) را نشان قدرت خدا می داند و به تعبیـر او این قلم (دست ) است که حقایق موجودات در علم اجمالی (نون) را در صحیفه عالم (لوح) بـه تفصیل می کشد.