چکیده:
اهتمام احمد بن عمر بن انس العذری- معروف به ابن دلایی محدث و مورخ اهل اندلس- در جغرافیا نگاری در شرح حال های باقی مانده درباره او نادیده گرفته شده است، در حالی که ترصیع الاخبار و تنویع الآثار به عنوان تنها اثر بر جای مانده از عذری نشان از آن دارد که وی علاوه بر آگاهی از علوم زمانه خویش- حدیث و تاریخ- به جغرافیانگاری نیز پرداخته و در این اثر جغرافیا را بر تاریخ مقدم داشته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی و تقسیم بندی اطلاعات جغرافیایی موجود در این کتاب پرداخته و در صدد است تا با تبیین جغرافیانگاری عذری، به واکاوی این بخش از حیات علمی عذری که مورد غفلت واقع شده است، بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عذری فقط به نقل اطلاعات پیشینیان اکتفا نکرده است، بلکه به جغرافیای وصفی و ابزارهای آن و نیز انواع جغرافیانگاری به ویژه عجایب نگاری احاطه داشته است
خلاصه ماشینی:
احمدبن عمرالعذری (٣٩٣- ٤٧٨ق ): نخستین جغرافی دان عجایب نگار اندلسی 1 مسعود صادقی 2 محمد جعفر اشکواری اهتمام احمدبن عمربن انس العذری - معـروف بـه ابـن دلایـی محـدث و مـورخ اهـل اندلس - در جغرافیانگاری در شرح حال های بـاقی مانـده دربـارة او نادیـده گرفتـه شـده اسـت ، در حالی که ترصیع الاخبار و تنویع الآثار به عنوان تنها اثر بر جای مانده از عذری نشان از آن دارد کـه وی علاوه بر آگاهی از علوم زمانة خویش - حدیث و تاریخ - به جغرافیانگاری نیـز پرداختـه و در این اثر جغرافیا را بر تاریخ مقدم داشته است .
به رغم مفقود شدن آثار نویسندگان گفته شده ، نسخه ای از کتاب ترصیع الاخبـار و تنویـع الاثار نوشتة احمدبن عمرالعذری موجود است که تبیین و بررسی اطلاعـات جغرافیـایی در آن افزون بر این که نقش عذری را در پیوند اطلاعات جغرافیایی جغرافی دانان سده هـای نخسـتین (٤ و ٥ هجری ) اندلس و جغرافی دانان متأخر (بعد از سدة ٥ هجری ) نشان خواهد داد، اهتمـام عذری به جغرافیانگاری را نیز به اثبات خواهد رساند.
٥ مونس ، تاریخ الفکر الاندلسی ، ص١٩٧؛ مطالبی از احمدبن محمدبن موسی رازی در کتاب های دیگران نقل شده اسـت ، به عنوان نمونه نک : احمدبن محمدمقری التلمسانی (١٤١٩ق )، نفح الطیـب مـن غصـن انـدلس الرطیـب ، ج١، بیـروت : درالفکر، صص ١١٩، ١٢٠، ١٦٦؛ بکری ، همان ، ج٢، ص٨٩٦.