چکیده:
در این مقاله با هدف بازخوانی نقش میرزا کوچک خان در نهضت هفت ســاله جنگل سعی شده است تا بر اساس مستندات مرتبط با نهضت جنگل ، به ترسیم خطوط نقش آفرینی سیاســی و اهمیت شخصیت کوچک خان در آن نهضت پرداخته شود. برای نیل به مقصود از روش مطالعات تاریخی اســتفاده شده اســت . ابزار گردآوری داده ها نیز کتابها، اسناد، نشــریات و خاطرات مرتبط بوده اســت . بر این اســاس ابتدا به خلاصــه ای از زندگی و خاســتگاه طبقاتی میرزاکوچک خان اشاره شده سپس نقش و جایگاه او در نهضت جنگل مورد بازخوانی واقع شــده اســت . در ادامــه بحث به اظهارنظرهایی راجع به شــخصیت میرزاکوچک خان از نگاه افراد مختلف پرداخته شــده اســت . در تکمیل بحث چهار اتهام متوجه او بیان و مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته اســت . یافته های پژوهش بر اهمیت نقش کوچک خان و کاراکتر فرهمندانه اش در پیشــبرد اهداف نهضت جنگل دلالت دارد. وجه تمایز نوشــتار حاضر از دیگر آثــار، بازنمایی فعالیت سیاســی - چریکی کوچک خان در نهضت جنگل در قالب مقاله ای مستقل است که تا حدی به نقش استعمار انگلیس در قبال نهضت جنگل نیز پرداخته است .
خلاصه ماشینی:
علي رغم تأييد حضور ميرزا در فتح تهران در »سردار جنگل « خود فخرايي به گونه اي متناقض در »گيل ن در جنبش مشروطيت « اشاره به بازگشت کوچک خان و عده اي ديگر از مجاهدان بخاطر اختل ف نظر با سردار محيي دارد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) 101 دکتر حشمت (نفر اول سمت چپ ) کوچک خان اين بار به همراه حسن خان آلياني معروف به معين الرعايا به احياي دوباره نهضت در منطقه آليان فومنات همت گماشت ؛ اگر چه به نظر مي رسد در اين ايام يک ساله يعني تا بهار ١٢٩٩ اعمال قدرت محلي حسن خان بر فضاي نهضت و رهبري ميرزا سايه افکنده بود، به هر حال با حضور روسهاي بلشويکي در آبهاي انزلي معاهده اي بين وي و چپ ها به امضاء رسيد که اعل ن نخستين جمهوري شورايي ايران بود.
٣٥ ملک زاده در کتاب تاريخ مشروطيت ايران با احترام از کوچک خان نام مي برد و اشاره دارد که ميرزا نه فقط يک انسان آزاده بوده که در راه آزادي مي جنگيد، بلکه يک مبلغ آزادي نيز بود و در هر مورد و مقام از تبليغ مردم به پيروي از حق و عدالت و حقوق انسانيت فروگذار نمي کرد.
٦٢ د- ميرزا کوچک خان و استعمار انگليس شواهد و مطالعات تاريخي بيان گر اين است که انگلستان به واسطه عوامل داخلي خود بر سر راه نهضت هايي نظير جنگل همواره مانع تراشي مي کرد.