چکیده:
آن چه در نگاه یک نسل قطعی و بدیهی می نماید، بعید نیست برای نسل بعد و نسل های آینده این گونه نباشد. از این رو علم تاریخ به کمک قرائن و شواهد و مشاهدات و خاطرات و اســناد و مــدارک به تشــریح و تحلیل رویدادها و تحولات جامعــه می پردازد تا آن چه به عنوان تاریخ رویدادها و تحولات به نســل آینده عرضه می شــود، مســتند، مســتدل و برخوردار از پشتوانه ای مستحکم باشد. نگارنــده در ایــن مقاله تلاش می کنــد بر پایه مطالعــه و تحلیل خاطرات ســیزده تن از شــخصیت ها و فعــالان روحانی که خود از نزدیک شــاهد حوادث پانــزده خرداد ١٣٤٢ بوده اند، برخی ویژگی ها و پیامدهای این قیام را تبیین کند. به عنوان مهم ترین نکاتی که از خاطرات این فعالان در تبیین ویژگی ها و پیامدهای قیام ١٥ خرداد قابل برداشــت اســت ، می توان به این موارد اشاره کرد: نقش محوری باورهای اســلامی ، رهبــری امام خمینی (ره ) و حضور توده مردم در قیام ١٥ خرداد؛ تفاوت اساســی قیام ١٥ خرداد با نمونه های پیش از آن (جنبش تنباکو، نت ضه مرشوطه و ملی شدن صنعت نفت )؛ گســترش کمی و کیفــی حضور روحانیت در عرصه جامعه و سیاســت در ابعاد نظری و عملی ؛ تنزل جایگاه دیدگاه های غیردینی (مارکسیسم ، ناسیونالیسم و لیبرالیسم ) در تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی ایران .
خلاصه ماشینی:
به عنوان مهم ترین نکاتی که از خاطرات این فعالان در تبیین ویژگی ها و پیامدهای قیام ١٥ خرداد قابل برداشــت اســت ، می توان به این موارد اشاره کرد: نقش محوری باورهای اســلامی ، رهبــری امام خمینی (ره ) و حضور توده مردم در قیام ١٥ خرداد؛ تفاوت اساســی قیام ١٥ خرداد با نمونه های پیش از آن (جنبش تنباکو، نت ضه مرشوطه و ملی شدن صنعت نفت )؛ گســترش کمی و کیفــی حضور روحانیت در عرصه جامعه و سیاســت در ابعاد نظری و عملی ؛ تنزل جایگاه دیدگاه های غیردینی (مارکسیسم ، ناسیونالیسم و لیبرالیسم ) در تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی ایران .
٣٧ در توصیف چگونگی واکنش حوزه نســبت به آیت الله کاشــانی ، به عنوان یکی از معدود روحانیونی که وارد عرصه فعالیت سیاسی شد، نکاتی که آقایان بنی فضل و صالحی نجف آبادی در خاطرات خود نقل کرده اند، دربردارنده نکات جالب توجهی اســت و نشــان می دهد که فعالیت سیاسی و روحانی سیاسی تا چه حد در حوزه نامطلوب شمرده و چنین شخصیتی با انواع برچسب ها و تهمت ها و بی اعتنایی ها روبه رو می شده است : پیش از نهضت امام تنها شــخصیت علمی که از میان علما و روحانیون وارد سیاست شد، مرحوم آیت الله کاشــانی بود و خدا می داند به همیــن دلیل در این حوزه ها با چه تعبیراتی از ایشان یاد می شد.
از جمله آیت الله صالحی نجف آبادی در این باره دیدگاه خود را با صراحت بیان کرده است : تنها کســی که برای نخســتین بار به طرح مســائل جامعه داری و در واقع حکومتی در دروس حوزه های علمیه پرداخت ، حضرت امام خمینی بودند.