چکیده:
امام محمد غزالی یکی از بزرگترین اندیشمندان جهان اسلام است و دو کتاب وی، احیاء علوم الدین و کیمیای سعادت از مهمترین کتابها در زمینه اخلاق و تصوّف اسلامی است. کیمیای سعادت در برگیرنده اندیشههای عرفانی و اخلاقی است. اخلاق موردنظر غزالی بر اخلاق دینی متکی است که از تفکر در قرآن نشات گرفته است. «نفس» از مهمترین مباحث اخلاقی – عرفانی است و غزالی در کتاب کیمیای سعادت به آن پرداخته است. در این پژوهش ضمن تشریح نفس از دیدگاه غزالی در کیمیای سعادت، درصدد ماخذشناسی آرای غزالی و میزان تاثیرپذیری درباره نفس از آثار پیشینیان از جمله اللمع فی التصوف، قوت القلوب، حقایق التفسیر، شرح تعرف، رساله قشیریه و کشف المحجوب است. تاثیرپذیری غزالی از اندیشمندان و عارفانی چون ابنسینا، ابوطالب مکی، قشیری مشهود است. در این جستار به روش تحلیلی - توصیفی آرای غزالی درباره نفس در کتاب کیمیای سعادت و موارد مشابه در این آثار فهرست، و سیر اقتباس غزالی از این آثار نشان داده شده است. مسلم است که جستجوی تمام آبشخورهای فکری هر نویسنده ممکن نیست اما جستجوی در این باره تا حد امکان میتواند زیربنای اندیشههای او را آشکار کند.
Emam Mohammad Ghazali is one of the main thinkers of the World of Islam and two of his books, including “Kimiaye Sa’adat” are the most important books on Islamic ethics and mysticism. The mentioned book covers mystical and ethical thoughts. The ethics considered by Ghazali is based upon religious ethics, which has its roots in Holy Quran. The topic of spirit is one of the most important ethical and mystical topics which Ghazali has studied in his mentioned book. In this study, we elaborate on the issue of spirit in the viewpoint of Ghazali, and we intend to study the roots of his viewpoints. Ghazali was evidently influenced by a number of thinkers and mystical figures such as Avicenna, Abu-Taleb Macci, and Qoshiri. This analytical-descriptive article researches on the views of Ghazali about the spirit in relation to his aforementioned book. Obviously, the study of all of the ideological foundations of an author is not possible. However, research in this regard can relatively reveal the foundation of his ideas and thoughts
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش ضمن تشریح نفس از دیدگاه غزالی در کیمیای سعادت ، درصدد مأخـذشناسـی آرای غزالـی و میزان تأثیرپذیری درباره نفس از آثار پیشینیان از جمله اللمع فی التصوف ، قوت القلوب ، حقایق التفسیر، شرح تعرف ، رساله قشیریه و کشف المحجوب است .
٤. رساله قشیریه : قشیری نیز چون غزالی آغاز فصل خلق را به این آیـه اختصـاص ٦٥ داده است (٣٨٧).
غزالی در جایی که درباره معرفت نفس و در پی آن معرفـت حـق سـخن گفتـه بـا استناد به این آیه مجاهدت و ریاضت نفـس را شـرط حصـول معرفـت دانسـته اسـت ؛ نظریه ای که پیش از وی مستملی و هجویری آن را مطرح کرده اند ودرادامـه حـدیثی از حضرت رسول را نقل میکند که در آن مخالفت با نفس ، جهاد اکبر نامیده شده است .
چون باز آمد، گفت چرا چنـین کـردی کـه چندین سال است که وی با من این همه کند و مـن بـر وی آشـکارا نکـردم و از وی فرانستده ام تا مسلمانی را فریفته نکند بدان سیم نبهره و آن را در زیر خاک کرده ام » (ج .
همان طور که ملاحظه شد، غزالی مطالب گفته شده درباره شرایط مرید را از رسـاله 72 قشیریه گرفته و سپس در میان کلام خویش ، رساله را کنار گذاشته و به قـوت القلـوب رجوع کرده است و مطالب مربوط به حصار و دوری از آفات و سخن سهل تستری را ٧٢ از قوت القلوب برگرفته و دوباره در باب خالی شدن دل از ویژگیهای ناپسند و ذکر بـه ٧٢ رساله قشیریه مراجعه کرده است .