چکیده:
منظومه سرایی نحوی از جمله فنون کهن ادبی است. نحویان برای سهولت یادگیری قواعد نحوی به سرودن منظومه های نحوی پرداخته اند. پیامد این گرایش منظومه سرایی، نگارش شروحی مختلف و متعدد است. شرح توصیفی- انتقادی علی بن عطیفه، دانشمند نحوی قرن سیزدهم هجری، بر منظومه نحوی «العروه الوثقی» اثر عبدالسمیع بن محمدعلی یزدی یکی از آنهاست. از ویژگیهای مهم این شرح درج فراوان آرای نحویان گذشته با نگاهی انتقادی بر آنهاست که تبحر و چیرگی کامل شارح را در نحو نشان می دهد. تاثر از عقاید نحویان پیشین در این نوشته به خوبی مشاهده می شود. بیشترین تاثیرپذیری وی از رضی الدین استرآبادی، سیوطی و سید علیخان مدنی است. شارح در این کتاب به مکتب نحوی بصره بیشتر گرایش دارد هرچند گاه آرای نحویان کوفه را بر دیگر نظرها ترجیح می دهد.
خلاصه ماشینی:
(ابن عطیفۀ، ١٣٢٢ق : برگ ٤٨) ب ) جلال الدین سیوطی جملات سیوطی را با اندکی تصرف میتوان در متن شرح یافت ؛ هر چند اشاره ای به نام وی نشده باشد؛ موارد زیر به خوبی این گفته را تأیید می¬کند: سیوطی پس از تعریف «کلم » چنین می گوید: «هل یشترط أن تکون الثلاث من الأنواع الثلاثۀ أو لا؟ فتکون من نوع أو من نوعین ذکر ابن النحاس فیه خلافا والصحیح عدم الاشتراط » (السیوطی، ١٤١٨ق : ج ١، ٤٨) سخن علی بن عطیفۀ نیز اینگونه است : «و هل یشترط أن یکون الثلاث من الأنواع الثلاثۀ أم لا؟ ذهب جماعۀ إلی الأول و یظهر من عبارة النظم و الأصح الثانی».
و لکن لما لم یکن کل أحد لیهتدی إلی مواطنها تتبعوها حتی بلغت نیفا و ثلاثین ذکرنا أکثرها فی الشرح » (ابن عطیفۀ، ١٣٢٢ق : برگ ٢٦) شارح به تبع سید علی خان مدنی پس از پایان بحث منصرف و غیرمنصرف لطیفه ای را در مورد ابوحیان نحوی آورده است (همان ، برگ ١٦ و المدنی، ١٤٣٢ق : ٦٣٧) مواردی از این قبیل در شرح به وفور یافت میشود و نمونه های یاد شده مشتی است از خروارها که برای رعایت اختصار از ذکر موارد دیگر صرف نظر می شود.