چکیده:
دولــت ســلجوقیان (٤٢٧-٥٩٠ ه .ق ) در ایــران بــا مقطعــی از امــارت دیرپای اشراف (٣٥٨ - ١٣٤٣ ه .ق ) در حجاز هم عصر بود. بـا وجـود وجاهت سیاسی و استقلال معنوی اشراف ، به دلیل سیطره ی آن ها بـر حرمین شریفین ، پیوسته از سیاست های دولت های قدرتمند هم جـوار تاثیر میگرفت . در میان دولت های هم جوار، سلجوقیان سـنیمـذهب که به عنوان حامیان نظامی خلافت عباسی و در زمره ی رقبای دولـت فاطمیان شیعی در مصر شناخته شده بودند، با برخورداری از اقتـدار و توان نظامی، همه ی تلاش خود را بـرای نفـوذ در حـرمین شـریفین و همراه کردن امارت اشراف با سیاست هـای خـود بـه کـار بسـتند. در پژوهش حاضر ضمن توجه به تفـاوت هـای مـذهبی ایـن دو دولـت ، دلایل روابط سیاسی اشراف با سـلجوقیان و عوامـل مـوثر بـر پایـایی روابـط امـارت اشـراف و سـلجوقیان را بررسـی مـیکنـیم . مطالعـات توصیفی، تحلیلی و اسـتنباطی مبتنـی بـر داده هـای کتابخانـه ای نشـان مـیدهنـد کـه سـلجوقیان از برقـراری ایـن روابـط ، بـه دنبـال کسـب مشروعیت و احراز وجاهـت بـرای دولـت خـود و عباسـیان و کوتـاه کردن دسـت فاطمیـان از حـرمین شـریفین بودنـد. اشـراف بـه دلیـل نداشتن استقلال اقتصادی و اقتدار سیاسـی- نظـامی و نیـاز داشـتن بـه حفـظ موجودیـت سیاسـی و تـداوم امـارت اشـراف ، بـه سـلجوقیان متمایل بودند.
خلاصه ماشینی:
مقدمه اهمیت حجاز به عنوان یکی از بخش های پنجگانه ی جزیـره العـرب ، بـه دلیـل وجـود مکـه ی مکرمه و مدینه ی منوره به عنوان دو کانون مشـروعیت زا، بـرای دسـتگاه خلافـت اسـلامی و دولت های مستقلی چـون فاطمیـان ، آل بویـه و سـلجوقیان و دولـت هـای غیـرمسـتقلی چـون طولونیان (ابن فهد، ١٤٠٤: ٣٤٤/٢) و اخشیدیان (الغـازی ،١٤٣٠: ٧١/٣-٧٢؛ ابـن فهـد، ١٤٠٩: ٤٧٦/١؛ سباعی ، ١٣٨٥: ٢٢٧) در ادوار تاریخ اسـلام ، بـه ویـژه در عصـر عباسـیان ، بـر کسـی پوشیده نیست ؛ زیرا برخورداری از سیادت بر حرمین ، ضمن کسب وجاهت معنوی ، مزایای سیاسی نیز در برداشت .
هرچند در این عصر خلافت اسلامی میان دو قدرت اصـلی عباسـیان و فاطمیـان تقسـیم شـده بـود، راهبـرد اصـلی شـریف محمـد و جانشـینانش در ارتبـاط بـا دو قـدرت متخاصـم سلجوقیان در عراق و فاطمیان در مصر، دوستی موقت و تمایل به سویی بود که بتواند منـافع مالی شریف و نیازهای اقتصادی مکه را بهتر و بیشـتر و البتـه بـه موقـع تـأمین کنـد؛ بنـابراین ، سیاست شریف مکه سال به سال و باتوجه به شرایط متغیر هریک از ایـن دو نیـروی متخاصـم تغییر می کرد و خطبه بر منابر مکه یک سال به نام خلیفه ی عباسی و یک سال به نام خلیفه ی موجود نشان می دهند که امیران حرمین در پی لشکرکشی های قـدرت هـای مجـاور همـواره فاطمی خوانده می شد.