چکیده:
گسل دهشیر در دامنه جنوبی رشته شیرکوه قرار دارد و روند آن تقریبا مشابه با روند
گسل اصلی زاگرس میباشد.این گسل منطقه مهمی از نظر ظهور سنگهای آمیزه رنگین به
شمار میرود.به سمت غرب و جنوب غربی این گسل، چالههای گاوخونی، ابرکوه و سیرجان به
وجود آمدهاند(نبوی، 1355).گسل دهشیر به طول حدود 350 کیلومتر با جهت شمال
غربی-جنوب شرقی از نایین آغاز شده و تا حوالی سیرجان ادامه مییابد(بربریان،
1367).یکی از مهمترین ویژگیهای این گسل به فعالیت نئوتکتونیک آن مربوط میشود.در
اطراف گسل اصلی و حتی در طول گسلهای فرعی وابسته به آن، جابجایی آبراهههای خشک در
رابطه با حرکت عمدتا راست لغز گسلها اتفاق افتاده است.این پدیده از طریق مطالعه
عکسهای هوایی و اطلاعات ماهوارهای و نقشههای مغناطیس هوایی منطقه کاملا مشخص
میشود.از سوی دیگر، رسوبات مزوزوییک و سنگاهای آذرین نفوذی سنوزوییک در طول این
گسل، مراحل دگرسانی هیدروترمال را که نشانه فعالیت تکتونیکی است نشان
میدهند.فعالیتهای هیدروترمال احتمالا در اوایل کواترنر به خاطر دوباره فعال شده
عمل گسل تحت اثر حرکات کوهزایی بعداز پاسادنین روی دادهاند.در طول منطقه گسلی،
مخروطهای آبرفتی جوان، در بالای مخروطهای قدیمیتر شکل گرفتهاند که این امر
نشانهای از بالا آمدگی منطقه آبگیر در منطقه گسلی میباشد.یک چنین پدیدههای
مورفولوژیکی بر روی هم نشاندهنده عملکرد جدید گسل دهشیر به شمار میروند.چشمههای
تراورتنزا و گنبدهای مربوطه در طول گسل به چشم میخورند که اکثرا در طول درزهای
تکتونیکی وابسته به آن پدید آمدهاند.این درزها به موازات گسل اصلی کشیده شدهاند.شاهد دیگر از حرکات تکتونیکی در این
زون، با جبهه تند و مشخص کوهها و تپههای مشرف بر گسل مشخص میشود.چنین پدیدهای
را میتوان در مناطقی از قبیل مزرعه عبد الله و غرب اکبر آباد مشاهده کرد که در
این نقاط تراورتنهای مسطح بریده شده و ایجاد پرتگاه کردهاند اما در مناطق مشرف بر
چالههای کویری عملکرد گسل موجب ایجاد اختلاف ارتفاع شده است.در برخی نقاط خط گسل
لایههای تراورتن را قطع کرده که نشاندهنده حرکت راستگرد با مؤلفه قائم است.گسل
دهشیر، از دیدگاه لرزهشناسی، دارای ویژگی لرزهای ساکن است که نشانهای از زمین
لرزه بزرگ مقیاس در محدوده آن مشاهده نمیشود(بربریان، 1967).با این وجود، برای
داشتن یک دیدگاه محکم در مورد احتمال فعالیت آینده آن نیاز به مطالعه دقیقتر وجود
دارد.هدف از این مقاله تجزیه و تحلیل نحوه عملکرد این گسل و اثرات ژئومورفولوژیک آن
در منطقه است.
خلاصه ماشینی:
"مطالعات صحرایی نشان میدهد که در طول این گسل پدیدههایی همچون آتشفشانی، تراورتنزدایی، قطع رسوبات کواترنر وجود دارد که همه آنها از روند گسل دهشیر-بافت تبعیت میکند که نشانهای از فعالیت و پویایی گسل در کواترنز میباشد(ملاعلی، 1367).
1. با استفاده از عکسهای هوایی و اطلاعات ماهوارهای منطقه خطوط واضح و آشکاری مشاهده میگردد که به صورت خط مستقیم بوده و کاملا بیانگر فعالیت گسل دهشیر کوارترنری میباشد؛زیرا این گسل باعث بریده شدن و جابجا شدن رسوبات کوارترنری(مانند آبرفتها و تواورتنها)شده است.
2. در منطقه گسل اصلی و حتی در طول گسلهای فرعی، جابجایی آبراهه مشاهده میگردد که این جابجایی بر اثر حرکت(راستگرد)گسلهای انجام شده و سرعتی در حدود 5/2-2 میلیمتر در سال نشان میدهد.
8. همانطور که قبلا گفته شد گسل دهشیر، گسلی امتداد لغز و فشارشی میباشد که بر اثر اعمال نیروهای فشارشی راندگیهای بزرگی در منطقه به وجود آمده است که امتداد این راندگیها حدود 25 و 35 درجه با امتداد گسل دهشیر اختلاف دارد و همگی دارای شیبی به طرف شمال شرق میباشند.
تفسیر و نتیجهگیری نهایی با توجه به مطالعات انجام شده و برداشت صحرایی، گستره دهشیر مکانی پرتکاپو و فعال میباشد که این فعالیت را باید به وجود گسلهای بزرگ و کوچک موجود در منطقه و ارتباط آنها با تکتونیک کلی ایران نسبت داد.
ثبت زمین لرزهها در منطقه تا شعاع 100 کیلومتری آن نشانهای از فعالیت و پویایی گسل در کواترنر میباشد که در مطالعات لرزه خیزی و مهندسی زلزله ناحیه باید توان و نقش این گسلها را با عنایت بهساز و کار آنها مورد نظر داشت."