چکیده:
علم ویژه و الهی امام، از جمله باورهای اساسی شیعه در مسئله امامت به شمار میرود. قلمرو علوم امام از مباحث مهمی است که به سبب پیچیدگی مباحث آن مورد تفسیرهای گوناگون قرار دارد. این نوشتار به روش توصیفی _ تحلیلی به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که علوم ائمه( تام است یا محدودیت دارد؟ این بررسی در مهمترین منابع روایی شیعه انجام شده است که سرچشمه مباحث این موضوع به شمار میآید. بررسیهای این نوشتار، به این نتیجه انجامیده است که درباره هر یک از دو دیدگاه تام و محدود بودن علوم ائمه( روایاتی قابل توجه و معتبر وجود دارد. به نظر میرسد این روایات قابل جمع هستند. مهمترین شیوههای جمع این روایات عبارتاند از: عدم علم استقلالی و امکان علم تام غیراستقلالی، علم محدود تفصیلی و علم تام اجمالی، علم محدود فعلی و علم تام شأنی، محدودیت در بخشی از علوم و تام بودن در بخشی دیگر، محدودیت بنابر برخی شیوهها و تام بودن بنابر برخی دیگر و تقیهآمیز بودن برخی روایات بیانکنندۀ محدودیت علوم ائمه. از میان این شیوهها تنها دو شیوه «علم اجمالی تام و علم تفصیلی محدود» و «علم شأنی تام و علم فعلی محدود»، تحلیلی فراگیر از چگونگی جمع بین روایات این موضوع ارائه میکنند. این دو شیوه مکمل یکدیگرند.
The special knowledge of the divine Imam (Twelve Imams)، is a basic belief of Shia Imamate. However، the extent of the Imams knowledge is of the important issues that has various interpretations due to the complexity of the issues in it. This paper is a descriptive analytic survey seeking to answer the question that whether the special knowledge of the divine Imam is total or limited. The survey has been conducted in Shia Hadith which is considered a source of discussion regarding such issues. The review of this paper has led to the conclusion that there are remarkable and authentic traditions supporting both views of total and limited view of the knowledge of the divine Imam. Yet، it seems that these narratives are retractable. The methods of collecting these stories include: lack of dependent knowledge and the possibility of a total non-dependent knowledge، limited comprehensive knowledge and the limited total knowledge، limited active knowledge and the positional total knowledge. It is possible that their knowledge is total is some aspects and limited in other. It is also possible that their knowledge is total through some methods and limited in other. According to some cautious traditions، the statement about the limitations of the Imams is given rise. It is found that، among these methods، there are only two approaches that give a full analysis of the matter، that are "limited total knowledge، limited active knowledge، limited comprehensive knowledge and the positional total knowledge ". These two approaches are complementary.
خلاصه ماشینی:
تأیید علمی روح القدس در بصائر الدرجات، بابی با عنوان «أن روح القدس یتلقاهم إذ احتاجوا إلیه» آمده (صفار، 1404: 451) و در آن روایاتی با این محتوا نقل شده است که اگر ائمه( از مسئلهای آگاه نباشند، روح القدس علم آن را به آنان میدهد.
در کتاب شریف کافی، بابی دیگر نیز با عنوان «ذکر الأرواح التی فی الأئمة(» آمده است و روایات آن بیان میکنند که در پیامبران و اوصیای آنان، روحی به نام روح القدس قرار داده شده است که گرفتار خواب و غفلت و سرگرمی نمیشود و آنان از این طریق، علوم الهی را دریافت میکنند (کلینی، 1429: ج1، 677 - 680، ج3، 695).
ابواب مختلف دیگری نیز وجود دارد که مؤید کامل بودن علوم ائمه( است؛ اما به سبب آنکه صراحتی در این موضوع ندارند، از بیان آنها صرفنظر شد (به عنوان نمونه نک: همو: 106 و 122؛ کلینی، 1429: ج1، 555 و...
(کلینی، 1429: ج1، 653 - 654؛ صفار، 1404: 124) به نظر میرسد، تعبیر «علم آسمانها و زمین» کنایه از کامل بودن علوم ائمه( است؛ بهویژه که در ابتدای این روایت بیان شده است ممکن نیست حجت خدا نسبت به مسئلهای عالم و نسبت به مسئلهای جاهل باشد.
به اختصار به برخی از روایات اشاره میکنیم که شیوههایی از دریافت علوم توسط ائمه( را بیان میکنند: علم آموزی از حجت پیشین اگرچه روایات و بررسیهای تاریخی، دانش آموختن ائمه( را نزد انسانهای غیرمعصوم تأیید نمیکنند، اما روایات متعددی دلالت بر آن دارند که هر امامی از امام پیشین، دانشهایی را فرا میگرفته است که در صدر این سلسله، پیامبر اکرم( قرار دارد.