چکیده:
بررسی تاریخ تحولات دولت صفویه از مباحث مهم و مطرح در تـاریخ تحـولات ایـران است . عده ای صوفیمنش و قزلباش در تاریخ این مرزوبـوم مجـال ظهـور و بـروز پیـدا کردند و حکومتی را بنیان نهادند که فقهای شیعه در اصل تاسیس آن نقشی نداشتند. با این همه درگذر زمان فقیهان شیعی نقش های کلیدی را به عهده گرفتند و مذهب تشیع را با رویکرد فقهی و کلامی رسمیت بخشیدند. فرایند و چگونگی رسمیت بخشـیدن بـه مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور، از همان ابتدای تشکیل حکومت بـه عنـوان مهم ترین ویژگیهای حکومت صفویان با قدمتی بیش از دویسـت سـال از ظهـور شـاه اسماعیل اول (٩٠٧-٩٣٠قمـری) تـا آخـرین پادشـاه آنهـا یعنـی شـاه سـلطان حسـین (١١٠٥-١١٣٥ قمری) از جمله مباحـث مهـم و درخـور توجـه عصرصـفوی اسـت کـه پژوهش دربارة آن ضروری مینماید. مهم بررسی علل و سیر تحولات چنـین رویـدادی است که یک به یک دست در دست هم داده و بستر لازم را برای گذر از تصوف به تشیع فراهم میسازد. نوشتار حاضر تحقیقی است به روش کتابخانه ای و مطالعه اسنادی که به بررسی برخـی از علل سیاسی و اجتماعی و فکری این رویداد پرداخته است .
خلاصه ماشینی:
دراویـش صـفوی خواسته یا ناخواسته با به رسمیت شناختن مذهب تشیع خدمت بزرگی به مـذهب تشـیع کردند و همین امر آنها را از دیگر حکومت هایی که در طول تاریخ شاهد ظهور و افـول آن هستیم متمایز میسازد، ولی بیتردید این چرخش و تحول معلول عللی خاص است و بیگمان برای بررسی آن باید به جریانات و فرقه های معاصـر بـا صـفویه و وضـعیت اندیشه های شیعی در بین طریقت های موجود در آن زمان توجه داشت .
»(آملی، ١٣٦٨: ٦١١) تلاش برخی از بزرگان صوفیه برای وفـق دادن بـین شـریعت و طریقـت ، نتیجـه و توفیقی در پی نداشت ؛ زیرا با آنکه همواره در همۀ اعصار در میان صوفیه ، مردمی بودند که در اسلام خود مخلـص بودنـد و جـز رضـای خـدا و رسـیدن بـه لقـای او چیـزی نمیخواستند، ولی تصوف درحوزه های اجتماعی و نزد بسیاری از علما و مردم از جـادة مستقیم منحرف شده بود و به تعبیربرخی ازخود صوفیان تصوف روزگـاری حـال بـود، اکنون کار شده ، احتساب بود، اکتساب گردیده ، فداکاری بود، رنگ اشتها به خود گرفته ، پیروی از اسلاف بود، بازیچه اخلاف شده ، روزگاری عمارت دل هـا بـود، حـال انگیـزه غرور گردیده ، تعفف بود، تکلف شده ، تخلق بود، تملـق شـده ، درد بـود، شـکم بـارگی گشته ، قناعت بود، سخت رویی شده ، تجرید بود، تعلق گردیده است .
خانـدان صفویه با توجه به معهود بودن اندیشه های شیعی و شناختی که از مذهب تشـیع داشـتند در کنار فقدان ظرفیت تصوف برای کشورداری، بعد از تشکیل حکومت اقدام به رسمی نمودن مذهب تشیع در منطقۀ تحت سیطرة خود کردند و با دعـوت از علمـای بزرگـی همچون محقق کرکی فصل جدیدی را در تاریخ تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگـی ایران رقم زدند.