چکیده:
حلب ، از شهرهای شمالی شامات ، در زمان حضور ائمـه (ع )، هـیچ گـاه مرکـزی شـیعی دانسته نمیشد؛ اما به تدریج ، با حضور اسماعیلیه و خاندان های شیعی و سادات ، شیعیان در این مناطق پراکنده شدند. به قدرت رسیدن خاندان آل حمدان بـرای عالمـان شـیعی زمینه مناسبی پدیدآورد تا آموزه های شیعی را در این مناطق گسـترش دهنـد. مهـاجرت کلینی، نعمانی و سلامة بن محمد به همین دلیل بود. از کوشش های این گـروه ، تبیـین موضوع غیبت و رفع حیرت از جامعه شیعی، در اوایل عصـر غیبـت کبـری بـود. کـلام امامیان حلب ، در این دوره ، تحت تاثیر مکتب قـم بـود. پـس از ایشـان نیـز، بـا ظهـور بزرگانی مانند ابوالصلاح و ابن زهره حلبی، کلام امامیه ، در این منطقه ، به ویژه در تنـازع با اسماعیلیه و دیگر فرق مسلمان شکوفا شد. به اجمال میتوان کـلام امامیـه حلـب در نیمه قرن پنجم به بعد را متاثر از مکتب کلامی بغداد دانست .
خلاصه ماشینی:
ظاهرا این وضع تا قرن پنجم ادامه داشت ؛ زیرا ابن عدیم دربارة شهر حلـب ، از نامـه مختار بن حسن بن بطلان به هلال بن محسن صابی ـ که در سال ٤٤٠ق نوشته شـده ـ نقل میکند: «وقتی به حلب رسیدیم و شهر چنین و چنان بود ...
سید ابوالمکارم حمزة بن علی بن زهره حلبی ابن زهره یکی از بزرگان شیعه و از مشهورترین عالمان خاندان بنـیزهـره در حلـب بود که در رمضان ٥١١ق ، در حلب به دنیا آمد (بغدادی، ١٩٥١: ٣٣٦/١).
ابوالصلاح در آغاز تقریب المعارف (ص ٦١) تصریح کرده است که این کتاب را در پـی درخواست عده ای برای املای کلیاتی دربارة معارف اعتقـادی ـ کـه موجـب مـیشـود خواننده از تکالیف عقلی (اعتقادی) و اغراض دینی آگاهی یابد ـ نوشـته اسـت ؛ ازایـن رو، تقریب المعارف ، همچون بسیاری از آثار کلامیآن دوران ، مثل الملخـص ، الذخیرة و جمل العلم و العمل سید مرتضی و تمهید الأصول شیخ طوسی، به شیوة املا پدید آمـده و باید آن را در زمرة امالیهای کلامی دانست .
غایه الاقتصاد فی واجب الاعتقاد و نذیر الوصول الی علم الاصول و الکلام دو کتاب کلامی است که به سید علاءالدین بن محمد بن حمد بن زهره حلبی نسـبت داده شـده است و به نظر میرسد دنباله ای از نگارش هـای کلامـی بـه روش مکتـب کلامـی سـید مرتضی و شیخ طوسی باشد (امین ، ١٤٠٣: ١٤٩/٨).