چکیده:
از مهمترین پرسشهای مطرح در باستانشناسی دو استان همجوار گیلان و مازندران، چگونگی استقرارهای دوران پیش از تاریخ و بهویژه عصر آهن در منطقه است. وجود یا عدم وجود معماری دائمی، نوع معماری و نیز مصالح بهکار رفته در آنها، با وجود اهمیتی که در بازسازی ساز و کارهای معیشتی دارند، در مطالعات باستانشناسی گیلان و مازندران بهطور روشمند مورد بررسی قرار نگرفتهاند. این در حالی است که عمده فعالیتهای باستانشناختی پیش از تاریخی در این دو استان بر روی گورستانهای عصر آهن (سدههای 8-15 ق. م.) متمرکز شده است. نبود پرسشهای بنیادی و بررسیهای روشمند در باستانشناسی منطقه باعث شده که تاکنون چگونگی استقرار و نوع معماری مورد استفاده مردمان این دوره بر ما پوشیده باقی بماند. این پرسشها مطرح است که پراکندگی محوطهها و الگوی استقرار در این دوره چه بوده است؟ چه عامل و یا عواملی باعث شده تا شواهد اندکی از سکونتگاههای این دوره مورد بررسی و شناسایی قرار بگیرد؟ در صورت وجود الگوی استقراری یکجانشینی، نقشهها و فضاهای معماری به چه صورت بوده است؟ و یا اینکه از چه مصالحی در ساخت سکونتگاههای موقت یا دائمی استفاده میشده است؟ در این مقاله تلاش شده تا با روشی کتابخانهای و با مراجعه به آثار منتشر شده از فعالیتهای میدانی انجام شده در محدوده جغرافیایی جنوبشرقی گیلان و غرب مازندران، طرحی ابتدایی از ویژگیهای معماری عصر آهن در این دو استان ارائه شود. بر اساس شواهد و قرائن موجود، ساکنان پیش از تاریخ این نواحی دارای معماری نیمه یکجانشینی و در برخی موارد یکجانشینی کامل بودهاند. سازههای سنگی در زوایا در بخشهای شالوده و دیوارهای بناها با روش چفت و بست کامل ساخته میشدند. تنورها و اجاقهایی در درون فضاهای زیستی تعبیه میشده است. این شواهد، در برخی محوطهها بافت متراکمی از سازههای معماری مربوط به استقرار یکجانشینی را در دامنههای شمالی رشته کوههای البرز در بازهی زمانی 1500 تا 750 ق.م. نشان میدهند.
خلاصه ماشینی:
ايــن پرســش ها مطــرح اســت کــه پراکندگــي محوطه هــا و الگــوي اســتقرار در ايـن دوره چـه بـوده اسـت ؟ چـه عامـل و يـا عواملـي باعـث شـده تـا شـواهد اندکـي از سـکونت گاه هاي ايـن دوره مـورد بررسـي و شناسـايي قـرار بگيـرد؟ در صـورت وجـود الگـوي اسـتقراري يک جانشـيني، نقشـه ها و فضاهـاي معمـاري بـه چـه صـورت بـوده اسـت ؟ و يـا اين کــه از چــه مصالحــي در ســاخت ســکونت گاه هاي موقــت يــا دائمــي اســتفاده ميشــده اسـت ؟ در ايـن مقالـه تـلاش شـده تـا بـا روشـي کتابخانـه اي و بـا مراجعـه بـه آثـار منتشـر شــده از فعاليت هــاي ميدانــي انجــام شــده در محــدوده جغرافيايــي جنوب شــرقي گيــلان و غــرب مازنــدران ، طرحــي ابتدايــي از ويژگيهــاي معمــاري عصــر آهــن در ايــن دو اســتان ارائـه شـود.
بــر اســاس لايه نــگاري انجام يافتـه بقايـاي معمـاري سـنگي بـا مصالـح سـنگ هاي رودخانـه اي اسـت کـه بيش تـر در پيهــا اســتفاده شــده و ايــن ســنگ ها از دامنــه تپــه بــه بــالاي آن منتقــل شــده اند؛ هم چنيــن بــر پايــه شــواهد موجــود، به ويــژه يافته هــاي ســفالي حاصــل از گمانه زنــي و طبقه بنــدي گونه هــاي ســفالي يادشــده و نيــز معمــاري، ســه دوره فرهنگــي شــامل عصــر آهـن (اواخـر آهـن II و آهـن III) و دوره هـاي اشـکاني و ساسـاني در ايـن محوطـه مطـرح اسـت .
کاوش هـا در محوطـه باسـتاني "کافرستان يسـن " واقـع در بخـش ديلمـان و شهرسـتان سـياهکل و بـه فاصلـه ٨١ کيلومتـري مرکز شهرسـتان ، بــا هــدف مطالعــه بــر روي آثــار معمــاري محوطه هــاي مســکوني و نيــز مستندســازي گورســتان هاي عصــر آهــن منطقــه منجــر بــه شناســايي چنديــن رشــته ديــوار ســنگي در راســتاي شــمالي- جنوبــي و شــرقي- غربــي شــد کــه فضاهــاي چهارگوشــي را به وجــود ميآوردنــد.