چکیده:
تزیینات داخلی گنبد یکی از بخشهای مهم در آرایههای معماری ایرانی است. در مقاله پیشرو، ابتدا سیر تحول تزیینات معماری داخل گنبدها در ایران از اوایل دوره اسلامی تا آغاز قرن هشتم هـ.ق. بررسی شده، روش مرسوم در تزیین داخل گنبدها در نقاط مختلف کشور در تمامی موارد موجود که تحت بررسی قرار گرفتهاند، حاکی از آنست که از سه نوع مصالح استفاده شده است: آجر، کاشی و گچ در ترکیبهای ساده و یا مختلط؛ اما شیوه آبرنگ بر روی گچ در هیچیک از بناها بهکار نرفته است و در ادامه نتایج حاصل با ویژگی تزیینات معماری داخل گنبدها در منطقه یزد از اوایل قرن پنجم تا اواسط قرن نهم هـ.ق. مورد مقایسه قرار گرفته است. شیوه رایج آرایههای داخلی گنبد در یزد، استفاده از اندود گچ و اجرای نقوش و کتیبه با روش نقاشی آبرنگ و با غلبه رنگ لاجورد است. این نگارهها شامل: شمسهها و نقشهای هندسی، اسلیمی که در اکثر موارد تصاویر گیاهی را شامل شده و همچنین کتیبههای قرآنی و در پارهای موارد احادیث و روایات میباشد. این امر که اینگونه زینتبندی در گنبد ابنیه همدوره در سایر نقاط ایران وجود ندارد، وجود روشی ویژهای تحت عنوان شیوه یزد در تزیینات معماری در منطقه یزد را نشان میدهد. این شیوه که حداقل از قرن پنج هـ.ق. در منطقه یزد مرسوم بوده، در قرن هشت هـ.ق. به اوج شکوفایی رسیده و تا اواسط قرن نهم هـ.ق. ادامه مییابد و در ابتدای قرن هشت هـ.ق. در گنبد سلطانیه مورد تقلید و استفاده قرار میگیرد. اجرای بسیار با شکوه آن در گنبد سلطانیه و نیز اهمیت و جایگاه این بنا در دوره ایلخانی و همچنین وجود صنعتگران ماهر در این زمینه سبب رواج و الگوبرداری از این شیوه تزیینی در دوره تیموری در دیگر بناهای ایران شده و به مناطق دیگر ایران سرایت کرده است.
خلاصه ماشینی:
بررسـي شـده ، روش مرسـوم در تزييـن داخـل گنبدهـا در نقــاط مختلــف کشــور در تمامــي مــوارد موجــود کــه تحــت بررســي قــرار گرفته انــد، حاکــي از آن ســت کــه از ســه نــوع مصالــح اســتفاده شــده اســت : آجــر، کاشــي و گــچ در ترکيب هــاي ســاده و يــا مختلــط ؛ امــا شــيوه آب رنــگ بــر روي گــچ در هيچ يــک از بناهــا بـه کار نرفتـه اسـت و در ادامـه نتايـج حاصـل بـا ويژگـي تزيينـات معمـاري داخـل گنبدهـا در منطقـه يـزد از اوايـل قـرن پنجـم تـا اواسـط قـرن نهـم هــ.
در ايــران دوره اســلامي بــراي تزييــن داخلــي گنبــد در اکثــر مــوارد از مصالــح : آجــر، کاشــي ،گــچ و آب رنــگ اســتفاده شــده اســت ، اگرچــه اســتفاده از گــچ ، به لحــاظ مــدت به کارگيـري زمـان طولانيتـري را نسـبت بـه سـاير مصالـح بـه خـود اختصـاص ميدهـد، امـا بررسـي تزيينـات داخلـي گنبـد بناهـاي شـاخص در ديگـر نقـاط ايـران نشـان ميدهـد کـه در هيچ يـک از بناهـاي ايـن دوران اسـتفاده از انـدود گـچ هـم راه بـا نقـوش و کتيبـه بـه شـيوه نقاشـي آب رنـگ در زيـر گنبـد مرسـوم نبـوده اسـت .
١- آيـا اسـتفاده از نقاشـي بـا آب رنـگ بـر روي گـچ از ابداعـات شـيوه يـزد در تزيينـات معمـاري اسـت ؟ ٢- ويژگيهــاي شــيوه يــزد در تزيينــات معمــاري و به خصــوص تزيينــات داخلــي گنبدهــا چيســت ؟ ٣- آيـا ابداعـات يـزد در امـر تزيينـات معمـاري در ديگـر بناهـاي ايـران ماننـد سـلطانيه مـورد تقليـد قـرار گرفتـه اسـت ؟ در ايــن پژوهــش تــلاش ميشــود، بــا اســتفاده از روش تفســيري تاريخــي و مطالعــه مــوردي از طريــق بررســي نمونه هــاي موجــود، ابتــدا بــه بررســي پيشــينه و ســير تحــول تزيينـات معمـاري داخـل گنبدهـا از اوايـل اسـلام تـا قـرن ٨ هــ.