چکیده:
یکی از کنیههای امیرالمؤمنین علی (ع)، «ابو تراب» است که مطابق روایات مربوط، آن حضرت، اول بار توسط نبی مکرم اسلام (ص) با این کنیه مورد خطاب قرار گرفت. در خصوص منشأ این کنیه، در منابع روایی و تاریخی گزارشهای ضد و نقیضی نقل گردیده است. برخی از این گزارشها به شدت مقام قدسی و ملکوتی حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت علی (ع) را مخدوش مینماید که متأسفانه برخی از این نوع گزارشها در منابع روایی شیعه نیز نفوذ کرده و با آنها، با تسامح برخورد شده است. در این مقاله مجموع این گزارشها مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گردید که بسیاری از این گزارشها ساخته و پرداخته جاعلان حدیث است. پس از آن، تحلیلی از علت نقل و رواج چنین روایاتی ارائه گردید. در نهایت، این مقاله به دنبال آن است تا اثبات نماید که کنیه «ابو تراب» مدال افتخاری است که امیر المؤمنین علی (ع) به جهت زهد، عبادت و تقوای خود از رسول خدا (ص) دریافت نمود؛ اما مخالفان آن حضرت کوشیدند تا این فضیلت را به ضد ارزش تبدیل کنند.
خلاصه ماشینی:
(ابن المغازلی ، ١٤٢٦ق ، صص ٢٧ و ٢٨) قطب الدین راوندی نیز در کتاب «الخرائج و الجرائح »، ذیل فصل معجزات حضرت رسول (ص )، پایان روایت جنگ العشیرة را نقل می کند که پیامبر اکرم (ص )، علی (ع ) را با کنیه «ابو تراب » خطاب کرده و از شهادت آن حضرت توسط أشقی الأشقیاء خبر دادند.
کدورت میان علی (ع ) و فاطمه (س ) الف ) بخاری در صحیح خود ذیل باب «مناقب المهاجرین و فضلهم » به بیان مناقب امیرالمؤمنین علی (ع ) پرداخته و به عنوان یکی از مناقب آن حضرت به این روایت اشاره می کند: »عبد الله بن مسلمۀ از عبد العزیز بن أبی حازم از پدرش نقل می کند که فردی نزد سهل بن سعد آمد و گفت : این شخص که امیر مدینه است بر روی منبر علی (ع ) را [به بدی ] یاد می کند.
(خوارزمی ، ١٤١٤ق ، ص٣٥٤ و اربلی ، ١٤٠٥ق ، ج١، ص٣٧٣) سجایای والای اخلاقی آن دو بزرگوار قرینه ای بر اعتبار متنی این حدیث است ؛ علی (ع ) کسی است که به اعتراف بزرگان اهل سنت ، دارای نهایت حلم و بردباری بوده (نک : ابن ابی الحدید، ١٣٧٨ق ، ج١، ص٢٢) و نیز توسط رسول خدا (ص ) مجسمه حلم نامیده شده است .
ابن اسحاق می گوید: «یکی از اهل علم به من گفت : رسول خدا (ص )، امیر المؤمنین (ع ) را با کنیه «ابو تراب » خطاب می کرد، به این خاطر که هرگاه در مورد مسأله ای از فاطمه (س ) ناراحت می شد، چیزی که او را بیازارد نمی فرمود؛ بلکه مقداری خاک بر می داشت و بر روی سرش می ریخت .