چکیده:
رویکرد مسئلهمحور یکی از شیوههای اثربخش «تدبر در قرآن» است. این رویکرد در برابر رهیافت موضوعمحور و رهیافت مفهوممحور بهکار میرود. بررسی تاریخی رویآوری مفسران به آیه ۹۷ سوره نحل نشان میدهد که نداشتن رویکرد مسئلهمحور موجب شده است که بسیاری از آنها بدون ذکر هیچ نکتهای از این آیه گذر کنند و بسیاری نیز که به تفسیر آیه پرداختهاند فقط به بیان نکات پراکنده و بدون انسجام اکتفا نمایند. این پژوهش روشن کرده است که تاکنون تنها سه تن از مفسران، مواجهه مسئلهمحور با این آیه داشتهاند و توانستهاند بدین شکل به مقومات و خصوصیات حیات طیبه دست یابند. در این مقاله پس از تحقیق در مفاد این آیه، ۱۲ مسئله مهم و شایسته پژوهش مرتبط با این آیه ارائه شده و به اجمال برای برخی از آنها روش صحیح حل آنها بیان شده است.
خلاصه ماشینی:
"و هو مؤمن» در واقع اشاره به کسانی دارد که به وحی قرآن و پیام پیامآور خداوند پاسخ مثبت دادهاند؛ زیرا دعوت پیامبر|، فراخوان به ایمان و انجام اعمال صالح است، بیان نتایج و پیامدها در این آیه به معنای این است که پاسخ مثبت به این پیام سبب چه تحولی و موجب پیدایش چه آثاری میگردد؟ مسئلهای که در اینجا مطرح میشود این است که آیا نتایج و پیامدهای بیان شده در این آیه و سایر آیات، اهداف پاسخ مثبت به وحی است و یا فواید مترتب بر آنها، به دیگر سخن آیا این آثار و نتایج، جملگی و یا برخی از آنها علل غایی ایمان و عمل صالح هستند؟ چه اینکه تفسیر از غایت «ما لاجله الفعل أو ما ینتهی الیه الحرکة» باشد و یا این آثار فوایدی هستند که علاوه بر اهداف بر ایمان و عمل صالح بار میشوند؟ آیا حیات طیبه و پاداش نیکوتر یافتن در این آیه هدف ایمان و عمل صالح است یا فایده آن؟ بررسی تاریخی تفاسیر نشان میدهد که هیچ مفسری خود را درگیر این مسئله نکرده است.
به عبارت دیگر میتوان یک مسئله تاریخی را در دو بخش توصیفی و تبیینی به میان آورد: مفسران در طول تاریخ علم تفسیر مراد از حیات طیبه را چه دانستهاند؟ پاسخ به این سؤال چه تطوری یافته است؟ علت موضعگیریها در پاسخ به این سؤال چه بوده است؟ آیا بین «رهیافت مفسر» مانند رهیافت روایی، ادبی، عرفانی، فلسفی و همچنین «مذهب مفسر» با پاسخی که به این سؤال میدهد ارتباطی وجود دارد؟ این مسئله بهلحاظ گونهشناسی مسئله درجه دوم است؛ زیرا به جای آنکه مراد از حیات طیبه را بپرسد پاسخ مفسران به این مسئله را از موضعی فرا دیدگاهی تحلیل میکند و هدف از این مسئله پاسخ به چیستی و کدامی حیات طیبه نیست بلکه هدف، فهم و تبیین رهیافتهای مختلف دانشمندان در بررسی تاریخی و تطبیقی و کشف عوامل مؤثر در رویکرد آنان است."